शाहनामे

शाहनामे वा शाह-नामा (पारसी भासय्: شاهنامه) वा जुजुतयेगु सफू छता पारसी भाषाया महाकाव्य ख। थ्व महाकाव्य चिनाखँमि फेर्दोःसीजुं करिब ९७७ निसें १०१० इसंया दुने च्वयादिगु ख। थ्व महाकाव्य इरानया देय्‌ काव्य ख। नापं, हलिमय् पारसी भाय्‌ ल्हाइगु थासय् थ्व काव्ययात तसकं हनिगु या। करिब ५०,०००पु हरफ दूगु थ्व काव्यं पर्सियाया दन्त्य बाखँ व पारसी साम्राज्यतयेगु इतिहासयात ब्वया क्यं। थ्व काव्यं हलिंया पलिस्था निसें ७गु शताब्दीया पर्सियाया इस्लामी कब्जातक्कया बाखं कं।

Collage made by the oldest extant lithographic printed book of shahnameh, Bombay, 1845, Majid Farahani

थ्व ग्रन्थं पर्सियन तजिलजिया केन्द्रय् ला। थ्व ग्रन्थयात साहित्यिक नमुना व इरानया जातीय-राष्ट्रिय सांस्कृतिक म्हसीकाया रुपय् नालेगु या। थ्व सफूलि पारसी धर्मावलम्बीतयेगु धर्मया उद्गम व थ्व धर्म हनिगु लिपांगु साम्राज्य सासानी साम्राज्यया पतन तक्कया बाखं कंगु व पारसी धर्मया पर्सियाय् प्रभाव क्यनातःगु जूगुलिं थ्व सफू वर्तमान पारसी धर्मावलम्बीतयेत सिक्क महत्त्वपूर्ण जू।

Faramarz, son of Rostam, mourns the death of his father, and of his uncle, Zavareh.

शाहनामेया बाखँ

शाहनामेय् इरानी मनूतेगु जातीय बाखँ च्वयेगु कुतः जूगु दु। इरानय् मुस्मा जुजुतेसं थःगु कब्जा दयेकेधुंका च्वःगु थ्व ग्रन्थय् इरानीतेगु उत्पत्ति निसें मुस्मांतेगु अधिग्रहणकाल स्वया न्ह्यः तक्कया बाखं तयातःगु दु। थ्व ग्रन्थयात मिथक, शौर्य व ऐतिहासिक खण्डय् बायातःगु दु। थीथी कालखण्डय् थीथी राजवंशतेगु ईलय् जूगु बाखँ दु। थ्व ग्रन्थ कथं इरानय् पेशदादयान वंश (پیشدادیان) , कियानयान वंश (کیانیان), इशिकानयान वंश (اشکانیان)(पार्थियन) व सासानयान (ساسانیان) थें न्याःगु वंशत दयाच्वन।

मिथक खण्ड

थ्व कालखण्ड मेमेगु खण्ड स्वया चिहाकः। थ्व खण्डय् सकल २,१००पु हरफ दु। सकल ग्रन्थया हरफया थ्व ४% जक्क ख। थ्व खण्डय् बाखँ निश्चित व सरल रुपय् ब्वयातःगु दु। परमेश्वर व प्रज्ञायागु वन्दना यासें न्ह्यथंगु थ्व ग्रन्थं ससानी कालया हलिं व मनूया उत्पत्तिया बाखं कनि। थ्व म्हसीका धुंका कीवमरस (केयुमर्स) धापिं दकलय् न्हापाया मनू पर्वतय् च्वने धुंका जुजु जूगु व पेशदाद राजवंशया बाखं दु।

पेशदादयान राजवंश

शाहनामेया बाखँ कथं कीवमरस (केयुमर्स) दकलय् न्हापांयाम्ह मनूतेगु जुजु ख। वय्‌कः गुफाय् च्वंसें तिँधुँया छ्येंगुया वसः पुनाः च्वनिम्ह मनू ख। थ्व बाखँ कथं अहुरा मज़्दा(परमेश्वर)या कृपां वय्‌कःयाके जुजुपिंके जक्क दैगु "फर" धाःगु आलौकिक रश्मि दयाच्वन। वय्‌कःया काय् सियामक (Siyāmak, سیامک) सकसितं नं ययाच्वन। थ्व खँ मयःगुलिं अह्रिमन (Ahriman) धाम्ह दैत्यं थःगु सेना दयेकल। सोरुस धाम्ह द्यः नं केयुमर्सयात थ्व खँ धाःबिलय् सियामकं थःगु सेना ज्वंसें अह्रिमननाप ल्वाः वन व दानवया ल्हातं सिनावन।

केयुमर्स दच्छि तक्क बिचा हायेका च्वन व दच्छि धुंका सोरुशया अर्ती कथं अह्रिमननाप ल्वा वन। शियामकया काय् हुशंग थ्व ई तक्क ल्याम्ह जुल व कीवमर्सया सेनाया नेतृत्त्व यासें अह्रिमनया काय्‌यात बुकल। केयुमर्स ३०दँ तक्क राज याये धुंका थःगु गद्दि थःगु छेय् हुशंगयात त्वता मदयावन।

हुशंगं आकल-झुकलय् मि सीकल व थ्व झकायात हनेत सदेह भ्वय्या चलन न्ह्यथल। तेमोरस, जमशेद, ज़ह्हाक, कवा, फरीदूँ व वय्‌कःया स्वम्ह काय् सल्लम, तौर व इराजया बाखँ नं थ्व हे कालखण्डय् दु। थ्व कालखण्डया मू पात्र कीवमरस (बादशाह) वय्‌कःया काय् सियामक, हुशंग (बादशाह), तेमोरस (बादशाह), जमशेद (बादशाह), अरनवाज़ (जमशेदया केहें वा म्ह्याय्), शेर नाज़ (जमशेदया केहें वा म्ह्याय्), मुर्दास (ज़ह्हाकया अबु), ज़ह्हाक (बादशाह), आबुतैन (फरीदूँया अबु), फ्रॉंक (फरीदूँया मा), जंदल (फरीदूँया नापंया मनू), कावेआएनगर (हिउपाया नायः), फरीदूँ (बादशाह), इराज (फरीदूँया काय् व बादशाह), तौर (फरीदूँया काय् तूरानया बादशाह), सल्लम (फरीदूँया काय् व शामया बादशाह), मनोचेर (बादशाह), आरिश कमा नगीर (इरानी बलामि), नोज़र (बादशाह), ज़ौ (बादशाह), गरशासप (बादशाह), साम (ज़ालया अबु खलःया मनू) ख।

शाहनामे कथं थ्व राजवंशया बादशाह (जुजु)त थ्व कथं दु-

• कीवमरस वा केयुमर्स (Keyumars)
• हुशंग
• तेमोरस
• जमशेद
• ज़ह्हाक
• फरीदूँ
• इराज
• मनोचेर
• नोज़र
• ज़ौ वा जाव
• गरशासप

शौर्य खण्ड

मनोचेर धुंकाया खण्डयात शौर्य खण्डया रुपय् कायेगु या। मनोचेर निसें इरानया अलेक्जेन्दरया युगयात थ्व खण्डय् दुथ्याःगु दु। थ्व खण्डया मू पात्रय् कैकुबाद (क्यानी बादशाह), तोस (नोज़रया काय्), कशवाद (गोदरज़या काय्), गोदरज़ (रेआमया काय्), रेआम (गोदरज़या काय्), गयो (बीझ़नया काय्), बीझ़न (गयोया काय्), अफ़्रासियाब (तूरानया बादशाह), मनीझ़े (अफ़्रासियाबया म्ह्याय्), कीकावूस (क्यानी बादशाह), सौदाबे (कीकावूसया कलाः), सियावश (कीकावूसया काय्), फ़रंगीस (अफ़्रासियाब-ओ-ज़न सयावश ?), ज़ाल (रुस्तमया अबु), रोदाबे (रुस्तमया मा), रुस्तम (छम्ह मू पात्र, ज़ालया काय्), तेमीने (रुस्तमया कलाः सेराबया मा), सेराब (रुस्तमया काय्), फरामुर्ज़ (रुस्तमया काय्), कैखुसरो (क्यानी बादशाह), लेरासप (क्यानी बादशाह), गोश्तास्प (क्यानी बादशाह), ज़रतुशत (जुरुआस्ता/Zoroaster) (इरानी धर्मगुरु), इस्फंदयार (गोश्तास्पया काय्), बेमन (क्यानी बादशाह), हेमाए (क्यानी बादशाह), दाराब (क्यानी बादशाह), दारा (Darius) (क्यानी बादशाह), सिकंदर (यूनानया म्यासेदोनियन जुजु) आदि दु।

शाहनामेया २/३ भाग थ्व हे शौर्य गाथां जाःगु दु। मनोचेर(Manuchehr)या शासनं शुरु जूगु थ्व भाग एस्कन्दर (अलेक्जेन्दर)या पर्सिया कब्जा नापं क्वचाइ। सक (Saka) वा सिस्तानी (Sistānī) वीरतेसं पारसी साम्राज्य दयेकिगु ज्याय् दुगःक्वँय् जूगु भाव थ्व ग्रन्थं ब्यु। गर्शास्प (Garshāsp) व वय्‌कःया काय् नरिमान् (Narimān) व नरिमान्‌या काय् साम् (Sām), जुजु मनोचेरया सिस्तान शासन बिलय् मू अश्वरोही शूरवीर जूगु खं कनातःगु दु। मनोचेरया उत्तराधिकारी वय्‌कःया काय् ज़ाल, व छेय् रोस्तम् वीरतेगु वीर जूगु वीरगाथा कनातःगु दु। फरामुर्ज़(Farāmarz)या बाखँ नं कनातःगु दु।

थ्व खण्डय् कनातःगु बाखँय् ज़ाल व रुदाबा/रोदाबे (Rudāba)या मतिनाया बाखँ, रोस्तमया परिश्रमया ७पू तकिं, रुस्तम व सोह्राब/सेराब, सियावश (Sīyāvash) व सौदाबे/सुदाबा (Sudāba), रुस्तम व अक्वान दिव (Akvān Dīv), बिजन व मनिजेह्‌या रति (romance of Bijan and Manijeh), अफ़्रासियाब (Afrāsīyāb)नापया हताः, दकिकिं कंगु गोश्तास्प व अर्जास्पया बाखँ, व रुस्तम व इस्फंदयार आदि दु।

ऐतिहासिक खण्ड

थ्व खण्ड पार्थियन राजवंशया खँ निसें शुरु जुया अलेक्जेन्दरया पर्सियाया कब्जा जुसें वनि। थ्व धुंका ससानी साम्राज्यया बाखँ कनातःगु दु। थ्व कालय्, विशेषयाना ससानी साम्राज्यया कालय् वया धाःसा थ्व ग्रन्थया खँ प्रामाणिक इतिहासनाप ज्वः। थ्व खण्डया मू पात्र अर्दशीर बाबकान (सासानी बादशाह), शापूर अर्दशीरया काय् (सासानी बादशाह), औरमज़्द-ए-शापूर (सासानी बादशाह), बेराम-ए-और मुज़द (सासानी बादशाह), बेराम-ए-बेराम (सासानी बादशाह), बेराम बीरा मियान (सासानी बादशाह), नर्से-ए-बेराम (सासानी बादशाह), औरमज़्द-ए-नरसी (सासानी बादशाह), शापूर ज़्वाला क़िताफ़ (सासानी बादशाह), अरदशीर निकोकार (सासानी बादशाह), शापूर पिसर शापूर (सासानी बादशाह), बेराम-ए-शापूर (सासानी बादशाह), यज़दगरद बज़े गिर (सासानी बादशाह), बेराम गुरू (सासानी बादशाह), यज़दगरद (सासानी बादशाह), हेरमज़ (सासानी बादशाह), पीर विज़-ए-यज़दगरद (सासानी बादशाह), बिलाश-ए-पैरौज़ (सासानी बादशाह), क़बाद (सासानी बादशाह), नौशीन रवाँ (सासानी बादशाह), हेरमज़द (सासानी बादशाह), ख़ुसरो परवेज़ (सासानी बादशाह), बेराम चोबीन (द्रोही), शेरोये (सासानी बादशाह), इर्द शेर-ए-शीरवी (सासानी बादशाह), फिरा येन (सासानी बादशाह), बोरानदुख्त (सासानी बादशाह), आज़रम दुखित (सासानी बादशाह), फ़र्ख़ ज़ाद ख़ुसरो (सासानी बादशाह) व यज़दगरद तृतीय (सासानी बादशाह) आदि खः।

स्वयादिसँ

• इरान