अमेरिकी गृह हताः
अमेरिकी गृह हताः वा अमेरिकन गृहयुद्ध (अप्रिल १२, १८६१ - मे २६, १८६५; मेमेगु नामं नं म्हसीकिगु या) अमेरिकी संघ व संघ त्वता वंगु कन्फेदेरेत राज्यतयेगु दथुया हताः ख। थ्व हताःया यक्व कारणय् दासप्रथा मू कारण ख। अमेरिकन गृहयुद्ध संयुक्त राज्य अमेरिकाय् युनियन ("उत्तर") व कन्फेडेरेसी ("दक्षिण") दथुइ जूगु गृहयुद्ध ख। दक्षिणया राज्यतेसं सन् १८६१य् संघं अलग जूसें कन्फेडेरेट राज्य दयेकूगु ख। युद्धया निंतिं न्ह्यःने वःगु मू कारण दासतायात राष्ट्रया पश्चिमी क्षेत्रय् विस्तार यायेत अनुमति बीगु वा मबीगु विवाद ख।
दासतायात कयाः दशकौं निसेंया राजनीतिक विवाद सन् १८६०य् जूगु अमेरिकी राष्ट्रपतिया चुनावय् दासताया विस्तारया विरोध याःम्ह अब्राहम लिंकनं त्याकूबलय् क्वचाल। लिंकनया विजयया प्रतिक्रियाय् ७गु दक्षिणी दास राज्यतेसं संयुक्त राज्य अमेरिकां अलग जुया कन्फेडेरेसी दयेकल। कन्फेडेरेसीं थःगु सीमा दुनेया अमेरिकी किल्ला व मेमेगु संघीय सम्पत्ति कब्जा यात। सन् १८६१ अप्रिल १२ खुनु कन्फेडेरेसीं दक्षिण क्यारोलिनाया फोर्ट समटरय् बम प्रहार याःबलय् थ्व युद्ध न्ह्यात। सैनिक भर्ना अप्वया वनेवं उत्तर व दक्षिण निगुलिं थासय् युद्धया उत्साहया लहर ब्वलन। युद्ध शुरु जुइधुंका मेगु च्यागु दक्षिणी राज्य अलग जुल व कन्फेडेरेटया राष्ट्रपति जेफरसन डेभिसया नेतृत्वय् कन्फेडेरेसीं ११ राज्यय् अमेरिकी जनसंख्याया करिब स्वब्वय् छब्वय् नियन्त्रण यात। च्यादँया तीव्र लडाइँ जुल, अप्वः यानाः दक्षिणय् ।
सन् १८६१–१८६२या दुने पश्चिमी रणभूमिया ख्यलय् युनियनं उल्लेखनीय स्थायी लाभ यात-यद्यपि पूर्वी रणभूमिइ द्वन्द्व निष्कर्षहीन जुल। दासताया उन्मूलन सन् १८६३ जनवरी १ खुनु युनियन युद्धया लक्ष्य जुल। थ्व दिं खुनु लिंकनं मुक्ति घोषणा (Emancipation Proclamation) जारी यानादिल। थ्व नापं, विद्रोही राज्यय् दूगु सकल दासतेत स्वतन्त्र घोषणा यात, गुकिलिं देय्या ४० लख दासय् ३५ लख स्वया अप्व मनुतेत लागू जुल। पश्चिमय्, युनियनं दकलय् न्हापां सन् १८६२या गृष्मय् कन्फेडेरेसीया खुसिया नौसेनायात स्यंकाबिल, अनंलि युनियनं कन्फेडरेसीया यक्व पश्चिमी सेनायात विग्रह यासें न्यू ओर्लियन्सयात कब्जा यात। सन् १८६३या भिक्सबर्गया सफल युनियन घेराबन्दीं मिसिसिपी खुसिइ कन्फेडेरेसीयात निगु भागय् ब्वथलाबिल धाःसा कन्फेडेरेट जनरल रोबर्ट ई. लीया उत्तरय् आक्रमण गेटिसबर्गया युद्धय् असफल जुल। पश्चिमी सफलतां सन् १८६४इ जनरल युलिसिस एस ग्रान्टयात सकल युनियन सेनाया कमाण्डय् थ्यंकल। कन्फेडेरेट बन्दरगाहय् निरन्तर कडा नौसेना नाकाबन्दी याना युनियनं सकल दिशां कन्फेडेरेटयात आक्रमण यायेत संसाधन व जनशक्ति प्रयोग यात। थ्व कारणं सन् १८६४इ अटलान्टा युनियन जनरल विलियम टेकमसे शर्मनया ल्हातय् लात व वयां लिपा वयागु मार्च टु द सी सुथां लात। लिपांगु महत्वपूर्ण युद्धत रिचमण्डया कन्फेडेरेट राजधानीया प्रवेशद्वार पिटर्सबर्गया झि-लाया घेराबन्दीया आसपास जुल। कन्फेडेरेटतेसं एप्पोमेटक्स (Appomattox) कोर्ट हाउसया युद्ध धुंका रिचमन्द त्वःतल। अप्रिल ९, १८६५खुनु जनरल लीं जनरल ग्रान्टयात आत्मसमर्पण यात व युद्ध क्वचालः। लिंकन थ्व विजय स्वये खन तर अप्रिल १४ खुन्हु वय्कःयागु हत्या जुल।
एप्पोमेटक्स प्रायः प्रतीकात्मक रुपं युद्धया अन्त्यया रुपय् संकेत याइ। यद्यपि तर्कसंगत रुपं युद्धया समापनया निंतिं यक्व थी-थी तिथि दु। लीं ग्रान्टयात आत्मसमर्पण यायेवं कन्फेडेरेटया आत्मसमर्पणया लहर न्ह्यात- कन्फेडेरेसीया लिपांगु सैन्य विभाग, ट्रान्स-मिसिसिपी विभाग मे २६ खुनु विघटन जुल। युद्धया अन्त्य तक्क दक्षिणया यक्व पूर्वाधार स्यनावन। कन्फेडेरेसी ध्वस्त जुल, दासता मदयेकल, अले ४० लख दास जुयाच्वंपिं अश्वेत मनूत मुक्त जुल। अनंलि युद्धं ग्रस्त राष्ट्रं देय् पुनःनिर्माण यायेगु, पूर्व कन्फेडेरेट राज्ययात अमेरिकाय् लित हयेगु व मुक्त दासयात नागरिक अधिकार बीगु कुतःया निंतिं अमेरिका पुनर्निर्माण युगय् प्रवेश यात।
गृहयुद्ध अमेरिकी इतिहासय् दकलय् अप्वः अध्ययन व च्वयातःगु प्रकरणय् छगू खः। थ्व समकालीन अमेरिकाय् सांस्कृतिक व ऐतिहासिक बहसया विषय जुयाच्वंगु दु। अमेरिकी गृहयुद्ध औद्योगिक युद्धया संसाधन छ्यःगु न्हापांगु युद्धय् छगू खः। रेलमार्ग, इलेक्ट्रिक टेलिग्राफ, भापया जहाज, लोहंया युद्धपोत, व अप्व उत्पादन जूगु हतियार फुक्कं युद्धया इलय् व्यापक रुपं छ्येलातःगु खनेदु। मुक्कं, युद्धं ६२०,००० निसें ७५०,००० सैनिकत सीगु नापं अनिश्चित ल्याखय् नागरिक हताहतया झ्वलय् थ्व गृहयुद्ध अमेरिकी इतिहासया दकलय् घातक सैन्य द्वन्द्व जूवन। गृहयुद्धया प्रविधि व क्रूरतां लिपा वइगु विश्वयुद्धया पूर्वाभास बिल।
स्वयादिसँ
सम्पादन| विकिमिडिया मंका य् थ्व विषय नाप स्वापु दुगु मिडिया दु: American Civil War |