अल्बानिया
अल्बानिया गणराज्य उत्तरपूर्वी यूरोपय् लाःगु छगू देय् ख। थ्व देय्या बुँसीमाय् उत्तरय् [कोसोभो]], उत्तरपश्चिमय् मोन्टेनेग्रो, पूर्वय् भूतपूर्व यूगोस्लाभिया, व दक्षिणय् युनान ला। तटीय सीमाय् दक्षिण पश्चिमय् एड्रियाटिक सागर व आयोनियन सागर ला।
| म्ये: Hymni i Flamurit ("ध्वाँय्या म्ये") | |
 | |
| राजधानी | तिराना
latd = 28 |
| तधंगु सहर | तिराना |
| औपचारिक भाय | अल्बानियामि |
| सरकार | संसदीय लोकतन्त्र |
| राष्ट्रपति -प्रधानमन्त्री |
बामिर टोपि साली बेरिशा |
| स्वतन्त्र | |
| - अटोम्यान साम्राज्यं | नोभेम्बर २८, १९१२ |
| - संसदीय लोकतन्त्र | २८ नवंबर, १९९८ |
| क्षेत्रफल | |
| - फुकं | २८,७४८ किमि² (१३९ गु) |
| (११,१०० वर्ग माइल) | |
| - लयागु प्रतिशत (%) | ४.७ |
| जनसंख्या | |
| - २००९ एस्टिमेटेड | ३६,३९,४५३ (१३०) |
| - जनघनत्व | १२३/किमि² (६३) (३१८.६/वर्ग माइल) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (पि पि पि) | २००८ एस्टिमेट |
| - फुकं | २१.८१ अरब डॉलर[१] (११७ गु) |
| - प्रति छ्यं | ६,००० $ (१३२ गु) |
| मुद्रा | लेक (ALL)
|
| ई क्षेत्र | सीईटी (UTC+१) |
| - वर्खा (DST) | सीईएसटी (UTC+२) |
| इन्टरनेट TLD | .al |
| कलिंग कोड | +३५५
|
अल्बानिया छगू संसदीय लोकतन्त्र व संक्रमणकालीन अर्थव्यवस्था दूगु देय् ख। अल्बानियाया राजधानी तिराना लगभग ८,९५,००० मनुतेगु नगर ख। थ्व नगरय् देय्या ३६ लख जनसंख्याया छगू चौथाई मनु च्वं। नापं थ्व नगर अल्बानियाया वित्तीय केन्द्र नं ख। खुला बजाः सुधारया कारणं विदेशी निवेशया निंतिं देय्या अर्थव्यस्था चाःगु दु व मूकथं उर्जाया विकास व परिवहन आधारभूत अर्थतन्त्रया कथं विकशित जुयाच्वंगु दु।
अल्बानिया संयुक्त राष्ट्र संघ, नेटो, यूरोपेलीय सुरक्षा व सहयोग संगठन, युरोपेली संघ, विश्व व्यापार संगठन, इस्लामिक सम्मेलन संगठन आदिया सदस्य ख व भूमध्य क्षेत्र संघया संस्थापक सदस्यय् छगू ख। अल्बानिया ज्यानुवरी २००३ निसें युरोपेली संघया सदस्यता कायेफैगु छगू संभावित प्रत्याशीया कथं स्थापित दु व थ्व देशं औपचारिक रूपय् अप्रिल २८, सन् २००९य् युरोपेली संघया सदस्यताया निंतिं आवेदन तःगु ख।
इतिहास
सम्पादननिगु व प्यंगु शताब्दी तक्क थ्व थाय् रोमन साम्राज्यया भाग जुयाच्वन। थुकिया मेगु १००० दँ तक्क थ्व युनानी भाषा नवाइपिं ओस्ट्रोमिरिजतेगु भाग जुयाच्वन। स्कान्दरबर्गं थःगु मृत्यु तक्क अल्बानियां टर्कतेत पिथना छ्वेयात कुतः याना दिल। वय्कःयात आः अल्बानियाया राष्ट्रीय नायकया कथं हनिगु या। थ्व धुंका लगभग ५०० दँ तक्क थ्व थासय् टर्कतेगु आधिपत्य जुयाच्वन। टर्कतेगु अधिपत्यया अन्त बाल्कन युद्ध धुंका जुल व अल्बानिया १९१२य् छगू स्वतन्त्र देय् जूवन।
प्रथम बाल्कन युद्ध धुंका अल्बानियां अटोम्यान साम्राज्यं स्वया थःगु स्वतन्त्रताया घोषणा यात। देय्या स्थिति अथे जुसां अशान्त जुयाच्वन। द्वितीय विश्व युद्घबिले इटालीं थ्व देशय् थःगु अधिकार तल। तर थुकिया प्रतिकारय् निरन्तर एन्वर होक्जाया नेतृत्वय् साम्यवादी विरोध जुयाच्वन, व इटालियनतेसं लिपा देय् त्वःता वने धुंका साम्यवादीतेसं सत्ता काल।
सन् १९९०इ एन्वर होक्जा मदूगु न्या दँ धुंका तक्क नं अल्बानिया छगू पृथक्कृत देय् जुयाच्वन।
सन् १९९७य् थ्व देशय् पिनें निवेश याःगु ध्येबा ताट पुला वंबिले देशय् सशस्त्र विद्रोह जुल व सैन्य हथियार लाका यंकल। इटालीया नेतृत्वय् नेटो सेना थन तैनात जुल व लिपा स्थिति शान्तिपूर्ण व वैधानिक शासन जूवन। सत्तारूढ राष्ट्रपति साली बेरिशायात अपदस्त जुइत बाध्य याना थ्व हे झ्वले समाजवादी नेता फातोस नानोयात त्वतल। संसदीय चुनाव धुंका समाजवादी सत्ताय् वल।
सेप्टेम्बर १९९८य् छम्ह मू नेता आजेम हज्दारीया हत्याया प्रयास जुल। थ्व धुंका थन दंगा जुलठे। फातोस नानो विदेशय् बिस्वन व वय्कःया थासय् छम्ह मेम्ह समाजवादी नेता पान्देली माज्को सत्ताय् वल।
अल्बानिया नेटो व युरोपीय संघया सदस्य जुइत स्वयाच्वंगु दु व थ्व देशं अफ्गानिस्तान व इराकय् अमेरिकी सेनाया समर्थन याना च्वंगु दु। युरोपीय संघ, विश्व बैंक आदि संस्थां अल्बानियाया समस्यातेत कया थुकिया आलोचना याःगु दु। तर लिपाया छुं दँय् थ्व देशय् जूगु विकासं याना युरोपीय संघं अल्बानियायात अप्व सहयोग यायेगु प्रण याःगु दु।
होक्जाया सत्ता खतम जुइ धुंका अल्बानियाय् साली बेरिशाया अधीनय् लोकतन्त्रवादीतेगु हानं शासन वल। २००५या आम चुनावय् समाजवादीत बुत व लोकतन्त्रवादी पुनः सत्ताय् वल व थ्व हार धुंका फातोस नानां पार्टी चेयरम्यानया पद त्वतल व तिरानाया मेयर एदि रामा न्हुम्ह चेयरम्यान जुयादिल।
आः वया देय्य् बहुदलीय व्यस्थायात सुदृढ यायेगु कुतः जुयाच्वंगु दु, तर देशय् आ नं यक्व आर्थिक समस्या जुयाच्वंगु दु दसु- निवेश मगाःगु , आधारभूत संरचना मगाःगु व विद्युत आपूर्ति मगाःगु। थ्व नापं थन भ्रष्टाचार, अवैध अर्थव्यस्था व संगठित अपराधया नं समस्या दु। २००५य् थ्व समस्या समाधान यायेया निंतिं छुं पहल जुसां थुकिया यक्व उत्साहवर्धक परिणाम मवनि।
भूगोल
सम्पादन
अल्बानियाया क्षेत्रफल २८,७४८ वर्ग किलोमीटर दु। थ्व देय्या तटरेखाया हाकः ३६२ किलोमिटर दु। थ्व तट एड्रियाटिक व आयोनियन सागरय् ला । पश्चिमया म्हो जाःया बुं एड्रियाटिक सागरयागु दिशाय् ला। देय्या ७०% भूभाग पर्वतीय व दुर्गम दु। दक्ले तज्जाःगु गुं कोराब गुं, दिब्रा जिल्लाय् ला व २,७५३ मिटर (९,०३० फुट) तज्जा। देय्या तज्जाःगु थासय् चिकुइगु चिकुला व गृष्म मौसमनापं जलवायु महाद्वीपीय (कन्टिनेन्टल) दु। करिब ८,००,००० जनसंख्या दूगु राजधानी तिराना अतिरिक्त मेमेगु मू नगरउ डूरेस (Durrës), कोर्से (Korçë), इल्बासन (Elbasan), श्कोदर (Shkodër), जिरोकास्तर (Gjirokastër), व्लोरे (Vlorë), व कूकेस (Kukës) ला।
बाल्कन प्रायद्वीपया स्वंगु दक्ले तःधंगु व गाःवंगु टेक्टोनिक दह आंशिक रूपं अल्बानियाय् ला। देय्या उत्तरपश्चिमय् स्थित श्कोदेर दहया सतह ३७० किमि२ निसें ५३० किमी२ तक्क दु। थ्व १/३ अल्बानियाय् व शेष मोण्टेनेग्रोय् ला। थ्व दहय् अल्बानियाया तट ५७ किमि दु। अर्किड दह देय्या दक्षिण-पश्चिमय् ला व थ्व अल्बानिया व म्यासिडोनियाया दथुइ बायाच्वंगु दु। थुकिया अधिकतम जा २८९ मीटर दु। थन थी-थी कथंया वनस्पति व जीव दु। अर्किड दहया प्राकृतिक व ऐतिहासिक महत्वया कारणं थ्व दह युनेस्कोया संरक्षण धलःय् ला।
राजनीति
सम्पादनअल्बानियाय् राष्ट्रपति राष्ट्र प्रमुख ख। थ्व पदया निर्वाचन कुभेन्दी पपुलर वा विधानसभाद्वारा जुइ। विधानसभाया १५५ सदस्यतेगु निर्वाचन सकल न्या दँय् जुइ। राष्ट्रपतिद्वारा सरकारया मन्त्रीतेत ल्यइ व थुमिगु मू मन्त्रीयात अल्बानियाया प्रधानमन्त्री दयेकी।
अल्बानियाय् १८ दँ स्वया च्वेया सकल अल्बानियामि नागरिकतेसं मतदान यायेफु।
राष्ट्रया अङ्ग
सम्पादनथ्व देय्या स्वंगु अङ्ग थ्व कथं दु-
कार्यपालिका
सम्पादन- राष्ट्र प्रमुखः देय्या राष्ट्रपति
- सरकार प्रमुखः प्रधानमन्त्री
- मन्त्रीपरिषदः मन्त्रीपरिषद प्रधानमन्त्रीद्वारा सुझाव ब्युगु, राष्ट्रपतिद्वारा नामित जूगु, व संसदद्वारा स्वीकृत जूगु मनुतेगु पुचः जुइ।
व्यवस्थापिका
सम्पादन- छगू तहया विधानसभा वा कुभेन्दी (Kuvendi)(१४० थाय्; १०० सदस्य प्रत्यक्ष मतद्वारा निर्वाचित व ४० सदस्य समानुपातिक मतद्वारा मनोनित जुइगु, थ्व सभाया कार्यकाल ४ दँ जुइगु।
न्यायपालिका
सम्पादनथ्व देशय् क्वे बियातःगु न्यायालय दु-
- संवैधानिक न्यायालय,
- सर्वोच्च न्यायालय (चेयरम्यानया निर्वाचन जनसभाद्वारा प्यदँया अवधिया निंतिं जुइगु) व
- जिल्ला स्तरीय न्यायालय।
प्रशासनिक विभाजन
सम्पादन
अल्बानियायात १२ अञ्चल, ३६ जिल्ला व ३५१ म्युनिसिपालिटीइ विभक्त यानातःगु दु। भक्त है, जिन्हें अल्बानिया में रेथे (rrethe) कहा जाता है। राजधानी तिराना को विशेष दर्जा प्राप्त है। ये प्रभाग हैं:
| अञ्चल | राजधानी | जिल्ला | नगर | नगर | गाँ | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| १ | बेरात | बेरात | बेरात Kuçovë Skrapar |
12 2 10 |
2 1 2 |
122 17 103 |
| 2 | Dibër | Peshkopi | Bulqizë Dibër Mat |
8 15 12 |
2 1 3 |
103 141 76 |
| 3 | Durrës | Durrës | Durrës Krujë |
10 7 |
4 2 |
61 43 |
| 4 | Elbasan | Elbasan | Elbasan Gramsh Librazhd Peqin |
24 10 10 6 |
2 1 2 1 |
176 95 75 49 |
| 5 | Fier | Fier | Fier Lushnjë Mallakastër |
17 16 9 |
3 2 1 |
117 121 40 |
| 6 | Gjirokastër | Gjirokastër | Gjirokastër Përmet Tepelenë |
13 9 10 |
2 2 2 |
95 97 77 |
| 7 | Korçë | Korçë | Devoll Kolonjë Korçë Pogradec |
5 8 17 8 |
1 2 2 1 |
44 76 155 72 |
| 8 | Kukës | Kukës | Has Kukës Tropojë |
4 15 8 |
1 1 3 |
30 90 68 |
| 9 | Lezhë | Lezhë | Kurbin Lezhë Mirditë |
4 10 7 |
3 2 4 |
28 63 70 |
| 10 | Shkodër | Shkodër | Malësi e Madhe Pukë Shkodër |
6 10 18 |
2 2 2 |
56 75 139 |
| 11 | तिराना | तिराना | Kavajë Tirana |
10 18 |
2 3 |
65 155 |
| 12 | भ्लोरे | भ्लोरे | Delvinë Sarandë Vlorë |
4 9 13 |
1 2 4 |
38 62 99 |
अर्थव्यस्था
सम्पादनअल्बानिया पूर्वी यूरोपीय मानकया आधारय् छगू निर्धन देय् ख। सन् २००८य् थ्व देय्या प्रति मनु सकल ग्राहस्थ उत्पाद (पी पी एसय् व्यक्त-व्यय शक्ति मानक) युरोपीय संघया औसतया २५ प्रतिशत जक्क दु। अथे जुसां अल्बानियां आर्थिक विकासया क्षमता क्यंगु दु। अतः, थन यक्व व्यापारिक प्रतिष्ठान स्थानांतरित जुयाच्वंगु दु व वर्तमान वैश्विक लागत-कटौतीया कारणं उपभोक्ता वस्तुत न्हुपिं बनियातेसं थन उपलब्ध यानाच्वंगु दु। युरोपय् केवल अल्बानिया व साइप्रस हे थन्याःगु निगु देय् ख गुकिलिं सन् २००९या हलिम मन्दी बिले नं प्रथम त्रैमाशय् आर्थिक विकास क्यन।
देशय् चिकं व प्राकृतिक ग्यासया छुं भण्डार दु तर चिकं दयेकिगु धाःसा केवल ६,४२५ ब्यारल प्रतिदिं दु। प्राकृतिक ग्यासया उत्पादन लगभग ३ करोड़ घनमिटर दु व थ्व मात्रा राष्ट्रिय माग पूवंकेयात गा। मेमेगु प्राकृतिक संसाधनय् ह्येंग्वा, बक्साइट, सिजः, व नया अयस्क ला।
बुंज्या दक्ले मू आर्थिक ख्यः ख। थ्व ख्यले देय्या ५८% कार्यशक्ति क्रियाशील जुयाच्वंगु दु व थुकिलिं कुल ग्राहस्थ उत्पादनया २१% भाग उत्पन्न याइ। अल्बानियाय् पर्याप्त मात्रा छो, कःनि, बजां, न्या (हलिमय् १३गु थाय्), व फिगया उत्पादन याइ।
जनसङ्ख्या
सम्पादन
अल्बानिया छगू बहुजातीय देय् ख: ९४% मनुतेगु मूल अल्बानियामि ख। थ्व निगु मू खलःय् बानच्वंगु दु - घेस (उत्तर) व तोस्क (दक्षिण), व भौगोलिक कथं स्कुम्बिन खुसिं थ्व निगु क्षेत्रतेत बायातःगु दु। मेमेगु जातीय पुचले युनानी (२%), आर्मेनियामि (३%), रोमा, सर्ब व म्यासेडोनियामि (१%) ला।
१९१३इ जूगु विभाजन धुंका यक्व अल्बानियामि नापंया देय् दसु कोसोभो, म्यासेडोनियाया पश्चिमय् , उत्तरी युनान आदिइ च्वनिगु या। १९१२-१३इ लण्डनय् जूगु राजदूत सम्मेलनय् जूगु सन्धिया कारणं अल्बानियाया नापंया देय्तेत अल्बानियां थःगु ४०% भूभाग व जनसङ्ख्या बी माल।
अल्बानियाया प्रवासी दक्ले अप्व युरोपय् दु। करिब १/३ अल्बानियामि विदेशय् च्वनि। सन् २००६इ लगभग ९,००,००० अल्बानियामि अल्बानिया स्वया पिने च्वंगु तथ्याङ्क दु गुकिलि आपालं निगु सीमाया देय् - इटाली व युनानय् च्वंगु दु। थुकिया मू कारण अल्बानियाया शेष युरोपया तुलनाय् जीवन स्तर म्हो जूगु तथ्य ख। परिणाम कथं देय्या सकल जनसंख्याय् नं १९९१ व २००१या दथुइ जन्म दर सन्तुलित जुसां जनसंख्या १,००,००० क्वांवन। आ नं थ्व देशं प्रवासन जुयाच्वंगु दु।
धर्म
सम्पादनअल्बानियाया तःधंगु प्रतिशत जनसंख्या नास्तिक वा अज्ञेयवादी दु। सरकारी तथ्याङ्क कथं अल्बानियाय् धार्मिक क्रियाकलाप याइपिं मनुत २५ निसें ४० प्रतिशत दथुइ ला। अर्थात ६०% निसें ७५% तक्क अल्बानियामि अधार्मिक दु (वा सार्वजनिक रूपं धार्मिक प्रदर्शन मया)। यद्यपि अल्बानियामि आपालं धार्मिक मजु, तर लगभग ७०% मनु सांस्कृतिक कथं मुसलमान दु । अल्बानियामि अर्थोडक्स २०% व कैथलिक १०% दु।
थौंया अल्बानियाय् धार्मिक महत्त्व सिक्क म्हो जु व ताःहाकया ई निसें थन मुस्मां व ख्रिस्टीत शान्तिपूर्ण रूपय् च्वनाच्वंगु दु।
भाषा
सम्पादनअल्बानियाया मू भाषा अल्बानिया भाषा ख। थ्व छगू भारोपेली भाषा ख। थ्व अल्बानिया अतिरिक्त म्यासेडोनिया, मोण्टेनेग्रो, कोसोभो, व इटालीया अर्बेरेश (Arbëresh) व यूनानया अर्वानितेस (Arvanites)य् नं ल्हाइ। थ्व भाषाया निगु मू प्रकार दु:
- घेग, श्कुम्बिन खुसिया उत्तरय् ल्हाइगु भाषा
- तोस्क, श्कुम्बिन खुसिया दक्षिणय् ल्हाइगु भाषा
सन् १९०९य् थ्व भाषायात औपचारिक रूपय् ल्याटिन लिपिइ च्वयाहल व द्वितीय विश्व युद्धया अन्त निसें कया १९६८ तक्कय् कोसोभो, म्यासेडोनिया व मोण्टेनेग्रोय् च्वनाच्वंपिं अल्बानियामितेसं थ्व आधिकारिक कथं छ्येला हल। १९७२य् साम्यवादया उत्थान धुंका थ्व भाषायात न्हु गति दत व थौं थ्व अल्बानियाया आधिकारिक भाषा ख।
लिधंसा
सम्पादन| विकिमिडिया मंका य् थ्व विषय नाप स्वापु दुगु मिडिया दु: Albania |