कन्फ्युसियस
कन्फ्युसियस (चिनिया भासय् 孔子; पिनिन: Kǒngzǐ ; अर्थ: 'गुरु कोंग' ; थ्यं-मथ्यं ५५१ ईसापूर्व – थ्यं-मथ्यं ४७९ ईसापूर्व), जन्म कोङ किउ (孔丘), वसन्त व शरद ऋतु कालया छम्ह चिनियाँ दार्शनिक ख। वय्कःयात परम्परागत रुपं चिनियाँ दार्शनिकतेगु प्रतिमानया रुपय् कायेगु या, नापं चीनय् जनशिक्षाया पक्षधर न्हापांम्ह शिक्षकया रुपय् कायेगु या। चिनिया हलिमय् यक्व मंका सांस्कृतिक सम्पदाया उत्पत्ति कन्फ्युसियसया दर्शन व शिक्षाया आधारय् जूगु दु। वय्कःया दार्शनिक शिक्षायात कन्फ्युसियसवाद धाइ गुकिलि व्यक्तिगत व सरकारी नैतिकता, सामञ्जस्यपूर्ण सामाजिक स्वापू, धर्म, दया, निश्छलता व शासकया सद्गुणं नेतृत्व यायेगु जिम्मेवारीइ बः बियातःगु दु।
 राङ्ग राजवंशया कन्फ्युसियसया किपा, वु दायोजीं दयेकूगु (६८५–७५८) | |
| बूगु | Kong Qiu c. 551 BCE Zou, Lu (now Qufu, Shandong) |
|---|---|
| मदूगु | c. 479 BCE (aged 71–72) Si River, Lu |
| क्षेत्र | चिनिया दर्शन |
| विचारधारा | कन्फ्युसियसवाद |
| अभिरुचि | नैतिकता, शिक्षा, संगीत, राजनीतिक दर्शन, सामाजिक दर्शन |
कन्फ्युसियसं थःत प्राचीन चीनया पुलांगु मूल्य-मान्यताया निंतिं छम्ह प्रसारक तायेकादिल। थन्याःगु पुलांगु मान्यतात वय्कलं थःगु ईलय् त्वःताः वंगु व ह्रास जूगु दाबी यानादिल। वय्कलं भ्रातृत्वय् आधारिक परित्रता(Filial piety)या प्रवचन यानादिल व सशक्त पारिवारिक निष्ठा, पुर्खाया पूज्यता, मस्तय्सं बुराबुरिपिन्त व कलाःपिन्सं भाःतपिन्त सम्मान यायेगु समर्थन यानादिल। वय्कलं सिल्भर रुल(गोल्डेन रुलया उल्ता समकक्षी)यात प्रचार यानादिल। थ्व "थःत मयाःगु ज्या मेपिन्त यायेमते।"("Do not do unto others what you do not want done to yourself.") धैगु विचाः ख।
कन्फ्युसियसया जीवनया ईलय् चिन्तनया समृद्ध विविधता खनेदत, व थ्व चीनया बौद्धिक इतिहासय् छगू प्रारम्भिक ई ख। वय्कःया विचारं ल्वापूमि राज्यया ईले प्रमुखता प्राप्त यात तर चिन विजयया तुरुन्त हे विरोध अनुभव यात। हानया सम्राट वुया अधीनय् कन्फ्युसियसया विचाःयात आधिकारिक स्वीकृति प्राप्त जुल। कन्फ्युसियनवाद नाप स्वापू दूगु च्वखँत सरकारी जागीरया निंतिं अनिवार्य ब्वनेगु पाठ जुल। ताङ व सोङ राजवंशया इलय् कन्फ्युसियसवादया न्हूगु रुप वा नव-कन्फ्युसियसवाद व उकियां लिपा न्हुगु कन्फ्युसियसवादया रुपय् म्हसीकिगु छगू प्रणालीइ विकास जुल। प्राचीन राजवंशंनिसें आधुनिक युग तक कन्फ्युसियसवादं चिनियाँ सामाजिक संरचना व जीवनशैलीयात छधी-छपं यानातःगु दु।
परम्परागत रुपय्, कन्फ्युसियसयात न्यागु शास्त्रीय ग्रन्थ नापं यक्व प्राचीन ग्रन्थया च्वमि वा सम्पादनया श्रेय बियातःगु दु। अथे जुसां आधुनिक विद्वानतयेसं कन्फ्युसियसयात हे विशिष्ट श्रेय मब्यु, छाय् धाःसा म्होति नं वय्कःनाप स्वापू दूगु छुं ग्रन्थ व दर्शन अप्व प्राचीन कालया च्वखँ ख। वय्कःया शिक्षाया सम्बन्धय् धापूत एनालेक्ट्सय् मुंकातःगु दु, तर थुकिया मुना वय्कः मदूगु यक्व दँ लिपा जक जुल।
नां
सम्पादन"कन्फ्युसियस" नां मन्दारिन चिनियाँ भासय् कङ फुजि/फुशि (Kǒng Fūzǐ वा 孔夫子 "गुरु कङ")या पाश्चात्य रुप ख। थ्व नां १६गु शताब्दीया अन्तय् चीनया प्रारम्भिक जेसुइट मिसनरीतेसं दयेकूगु ख। कन्फ्युसियसया वास्तविक पारिवारिक नां कङ (孔) ख व वय्कःया बियातःगु नां क्विउ (丘) ख। वय्कः ल्याम्ह जुइ धुंका वय्कःयात ब्यूगु नां गुआन ( guan :冠) ख।
दर्शन
सम्पादनएनालेक्त्सय् कन्फ्युसियसं थःत "छुं नं आविष्कार मयाम्ह प्रसारक"या रुपय् न्ह्यब्वयादिल। वय्कलं अध्ययनया महत्वयात दकलय् अप्वः बः बियादीगु दु। थःगु ग्रन्थय् अध्ययनया निंतिं चिनियाँ आखःग्वः (學) छ्यला ग्रन्थ चायेकादीगु दु। छगू व्यवस्थित वा औपचारिकवादी सिद्धान्त दयेकेगु कुतः मयासें वय्कलं थः शिष्यतेत प्राचीन ग्रन्थया प्रभुत्व व निपुणताय् तिबः बियादिल। थुकिलिं इमिसं "सद्भाव व व्यवस्था"यात प्रवर्द्धन याइगु प्राचीन बुद्धियात कब्जा यायेफइगु व छम्ह परिपूर्ण मनु जुइत इमिगु आत्म-संस्कारयात ग्वाहालि याइ धैगु वय्कःया विचाः ख। वय्कः कथं एनल्स (Spring and Autumn Annals) सफूलिं शिष्यतेसं वर्तमानया नैतिक समस्यायात विगतया राजनीतिक घटनालिसे स्वायेत ग्वहालि याइ; ओड्सया सफुतिइ (Classic of Poetry) आम जनताया "मनस्थिति व चिउताः" व सरकारया बारेय् इमिगु दृष्टिकोण प्रतिबिम्बित जुइ; जबकि हिउपाःया सफुतिइ (I Ching) भविष्यवाणीया मू सिद्धान्त व अभ्यास दुथ्याकातःगु दु धैगु वय्कःया दर्शनया प्रतिबिम्ब ख।