चोमोलुङ्मा
गलुभाः, चोमोलुङ्मा , सगरमाथा, Everest हलिमय् दकलय् तज्जाःगु च्वापुगुं च्वका ख। थ्व च्वका नेपाः व चीनया सीमाय् ला। थ्व च्वकाया प्रमाणित जाः ८८४८.८६ मीटर (२९०३२ फीट) दु। थ्व च्वका हिमालयय् ला। थ्व करिब 8,848.86 metres (29,031.7 ft) [१]8 डिसेम्बर 2020 [२] थ्व 'देथ जोन' स्वयां च्वय् लाः गनया फसय् अक्सिजन सासः ल्हायेत गाक्क दैमखु। साधारन कथं अक्सिजन माक्स छ्येलाः थ्व च्वापुगुँ गइगु या। 'देथ जोन' च्वापुगुँं सगरमाथाया समुद्र स्तर स्वयां २५,००० फित च्वय् लाःगु थाय् खः।
नां
सम्पादनथ्व च्वापुगुंया शेर्पा नां "चोमोलुङ्मा" सँदेय् भाय्या नां जोमोग्लङम (संदेय् लिपिइ ཇོ་མོ་གླང་མ།) नं बुयावःगु ख। थुकियात गुकियात चिनियाँ भासय् जुमुलङ्गमा (सरल चिनिया लिपिइ 珠穆朗瑪) धाइ। थुकिया सँदेय् भासय् दूगु अर्थया भाय्हिला "पवित्र मातृ च्वका" ख; पश्चिमय् थ्व च्वापुगुंयात "एभरेस्त" व खँय् भासय् "सगरमाथा" धाइ। थुकिया यक्व मेमेगु स्थानीय नां दु, गुकिलि दार्जिलिङया "पवित्र पर्वत" (देवढुङ्गा) नं ला। थ्व च्वकाया नांयात रोमनकरण याइबिले चोमोलुङ्मा वा जो-मो-ग्लाङ्ग-मा खँग्वः छ्यलातःगु खनेदु।
सन् १२५८य् लुयावःगु बुद्ध धर्मया ग्रन्थ सद्धर्मपुण्डरीक सूत्रया छगू संस्करणय् थुकिया सँय् भासय् नां "लाकी" (Laqi) च्वयातःगु दु। काग्यु भिक्षु संग्ये ग्याल्त्सेनया "मिलारेपाया म्येया मुना"य् (Collection of Songs of Milarepa) थ्व च्वका लाःगु थाय्यात "डिङदुओक्सुए" (Dingduoxue) धयातःगु दु। चिङ्ग राजवंशया सम्राट काङसीया शासनकालया ५९गु दँय् (सन् १७२१) पिदंगु चिङ्ग राजवंशया राष्ट्रिय मानकिपा "हुआङयु क्वानलान तु" (康熙皇輿全覽圖) य् थुकियात "झुमुलाङ्मा अलिन" (Zhumulangma Alin) धकाः म्हसीकातःगु दु। अलिन (मञ्चु लिपिइ “ᠠᠯᡳᠨ” व चिनिया लिपिइ 阿林) खँग्वःया अर्थ मञ्चु भासय् तःधंगु च्वापुगुं ख। लिपा फ्रान्सेली भूगोलविद् जीन-बेप्टिस्ट बोर्गुइग्नन-एनभिलं सन् १७३३इ पेरिसय् छगू नक्सा पिथनादिल गुकिलिं थ्व स्वया न्ह्यःया नक्साया आधारय् थ्व च्वका त्चौमर लान्क्मा (Tchoumour Lancma)या रुपय् थ्व नांया फ्रेञ्च पहःया खँग्वः खनेदत। सन् १७५१या "चियानलोङया झिंस्वंगु-पंक्तिया मानकिपा" (乾隆内府舆图, Thirteen Rows of Qianlong Map वा Map of Qianlong's Inner Palace)य् झुमुलाङ्मा हे नां छ्यलातल। सन् १९२४या थ्व च्वापुगुं गयेगु स्वक्वःगु अभियानया वृत्तचित्र "द एभरेष्ट एपिक"य् थ्व च्वकायात सँदेसय् चोमोलुङ्मा धाइगु खँ धयातःगु दु।
सन् १९३३या अगस्टय् साङ्घाई शेनबाओ प्रेसं चीनया दकलय् न्हापांगु आधुनिक एटलास, गणतन्त्र चीनया न्हुगु नक्सा (New Map of the Republic of China)य् डिङ वेनजियाङ, वेङ वेनहाओ व जेङ शिइङं संकलन यात व थुकिया चिहाकःगु संस्करण चीनया प्रान्तया न्हुगु नक्सा पिथन। थ्व मानकिपाय् सँदेय् खण्डय् चीन व नेपाःया सीमाय् लाःगु हिमालयया दथुइ च्वंगु ८,८४० मिटर तजाःगु च्वकाया नां अंग्रेजी भासं "ऐफोलास पीक"(Aifolas Peak) तःगु खः, गुगु नां अंग्रेजी नांया चिनियाँ भाय्हिला खः।
सन् १९५१ य् जिनान विश्वविद्यालयया भूगोलया प्राध्यापक वाङ जुहोउं काइमिंग शाओ नियानय् छगू च्वसु पिथनादिल, गुकिलिं थुकियात "माउन्ट एभरेष्ट" नां तयेगु सुझाव बियादिल। थुकिं पीपुल्स डेलीया सम्पादक हू झोङचीया ध्यान आकर्षित यात। झु केजेनया सुझाव लिपा चिनियाँ एकेडेमीया उपाध्यक्ष व पेकिंग विश्वविद्यालयया प्राध्यापक लिन चाओया प्रमाणीकरण, लाय्कू संग्रहालयया अभिलेख व विदेशी भाषाया सामग्रीया परामर्श लिपा चिनिया आन्तरिक मामिला मन्त्रालय व सामान्य प्रशासन मन्त्रालयं सन् १९५२ मे ८ खुन्हु छगू सुचं जारी यानाः थ्व च्वकाया चीनय् नं "माउन्ट एभरेष्ट" धकाः म्हसीकिगु घोषणा यात। सन् २००२इ पिपुल्स डेलीं छगू च्वसु पिथंना थ्व च्वकाया अंग्रेजी नां "माउन्ट एभरेष्ट"यात सँदेय्मि नां "चोमोलुङ्मा"य् हिलेमाःगु सुझाव बिल।
"चोमोलुङ्मा"या खँग्वःया अर्थ "स्वंगूगु देवी" खः। जोमो (ཇོ་མོ)या अर्थ देवी व लंगमा(གླང་མ།)या अर्थ स्वंगुगु ख। थ्व च्वका दूगु थासय् प्यंच्व च्वका झ्वलं दु, गुकियात सँदेय् पाखें स्वयेबिले थ्व च्वका स्वंगुगु च्वका ख। मेगु सिद्धान्त कथं थुकिया अर्थ "पृथ्वीया देवी" ख। सँय् भासय् "मा"(མ།) छगू मिसा-नां खः । "लंगमा" (གླང་མ།)या अर्थया बारेय् थी-थी सिद्धान्त दु: छगू व्याख्या कथं थ्व च्वकाय् च्वनिम्ह सँदेय्या बुद्ध धर्मया प्यम्ह दीर्घायु देवीइ छम्ह मियो लंग संग्मा (貞慧天女)या नांया संक्षिप्त रुप ख। मेगु व्याख्या कथं थ्व खँग्वःया अर्थ "सा" व हानं मेगु अर्थ "मिसा किसि" खः। [३][४][५][६][७][८]
सन् १७३३इ फ्रान्सेली भूगोलविद् जीन-बेप्टिस्ट बोर्गुइग्नन-एनभिलं "सम्राट काङसीया इम्पेरियल करिडोरया अवलोकन"(Overview of the Imperial Corridor of Emperor Kangxi)या सन्दर्भय् थ्व च्वकाया सँय् भासय् नां त्स्चोमो-लान्क्मा( Tschoumou-Lanckma)या उल्लेख यानादिल। सन् १८६५ स्वया न्ह्यः पश्चिमी हलिमय् थ्व च्वकायात च्वका XV धाइगु या। सन् १८६५ लिपा थुकिया नां माउन्ट एभरेष्ट तल। सन् १८५६य् भारतया सर्वेक्षणया निर्देशक एन्ड्रयू स्कट वां थःगु गुरु व पूर्व निर्देशक जर्ज एभरेस्तया सम्मानय् थुकियात "एभरेस्त" धकाः नां तःगु घोषणा यात। एभरेस्त थम्हं हे थ्व नां तःगुलिं आपत्ति प्वंकाः रोयल जियोग्राफिकल सोसाइटीयात "एभरेस्त" खँग्वःयात भारतीय भासं च्वये मजिउगु व भारतीयतय्सं उच्चारण याये मफूगु जानकारी बियादिल। ब्रायन हजसनं नेपालय् थ्व गुंया स्थानीय नां देवढुंगा (द्यःया ल्वहँ) जूगु खँ न्ह्यथनादिल। थ्व जूसां नं रोयल जियोग्राफिकल सोसाइटी नं सन् १८६५इ "माउन्ट एभरेष्ट" नां नालाकाल।
सन् १९५६स नेपाल सरकारं "सगरमाथा"यात सरकारी नांया कथं नालाकाल। थ्व नां संस्कृत खँग्वलं तःगु ख। सगरया अर्थ "सर्गः" व माथाया अर्थ "छ्यं/कपाः" ख। सन् १९३८य् नेपाली नांजाःम्ह इतिहासकार बाबुराम आचार्यं छगू च्वसु पिथनादिल गुकिलिं स्थानीय मनुतेसं थ्व च्वकायात न्ह्याबलें सगरमाथा धयातःगु खँ न्ह्यथनादिल।
इतिहास
सम्पादन'चोमोलुङ्मा' सेर्पा भासं धाइ। सेर्पात अनया बँमित खः। १८५६स भारतया छगु सर्वेक्षणय् थ्व च्वकायात रेकर्ड यात। अब्ले थुकियात पीक XV धकाः नांबिल। थुकिया न्हापांगु पिथंगु जाः 8,840 m (29,000 ft) ख। सगरमाथायातः सन् १८६५ स रोयल जियोग्राफिक सोसायटी द्वारा थुकियात आधिकारिक कथं अंग्रेजीइ 'एभरेस्ट' धका नां छुल।
८ जुन, १९२४स, जॉर्ज लेइ म्यालारी व वय्कःया गुं गइगु पासा एंड्रयू इरविन च्वापुगुं सगरमाथाया च्वकाय् थ्यनिगु कुतः यानादिल। वय्कःपिं खसुइ तनादिल व सन् १९९९स म्यालोरीया म्ह लुइकुबिले तक्क इमिगु बारेय् छुं हे मसिल। म्यालोरी व इरविन मदये स्वया न्ह्यः च्वाकाय् (मेपिं मनुत स्वया २९ दं न्ह्यः) थ्यं कि मथ्यं धका थौंतक्क सुंनानं हे पक्का कथं मस्यु।
३१दँया च्वकाय् मनु थ्यंकिगु ब्रिटिश परीक्षणया लिच्वया कथं सन् १९५३या मे लाय् न्युजिल्याण्डया सर एडमन्ड हिलारी व शेर्पा तेनजिङ नोर्गे च्वापुगुं सगरमाथाया च्वकाय् थ्यनादिल। ब्रिटिशतयेसं सन् १९२१स गलुभाःया च्वाकाय् थ्यनिगु कुतः यात व दकले यथार्थवादी कुतः धाःसा सन् १९२२स न्ह्यथन।
किपापुचः
सम्पादन-
सगरमाथाया सुथय् -
सगरमाथा -
सगरमाथाया मनोरम चित्र -
सगरमाथाया प्यानारोमिक किपा
लिधंसा
सम्पादन- ↑ "Mount Everest is two feet taller, China and Nepal announce", National Geographic.
- ↑ Brooks, David (2008-01-11). Edmund Hillary, first atop Everest, dead at 88. Sydney Morning Herald. 2009-09-14 कथं।
- ↑ Royal Geographical Society (2003). Everest: Summit of Achievement. Great Britain: Simon and Schuster, 58–60.Invalid language code.
- ↑ (Cuthbert) Wilfrid (Francis) Noyce, (Henry Cecil) John Hunt, Barry C. Bishop, Norgay Tenzing, Stephen Venables. Mount Everest - mountain, Asia. 大英百科全書.Invalid language code.
- ↑ Jon E. Lewis (2015-06-04). The Mammoth Book Of Everest: From the first attempts to today, 40 first-hand accounts. Little, Brown Book Group, 14–16.Invalid language code.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.Invalid language code.
- ↑ (2008) Protected Landscapes and Cultural and Spiritual Values. Kasparek Verlag, 73,78.Invalid language code.
- ↑ 彼得．祖克曼、阿曼達．帕多安(Peter Zuckerman、Amanda Padoan) (2016-03-31). K2峰: 天堂之門與雪巴人的故事. 紅樹林.
| विकिमिडिया मंका य् थ्व विषय नाप स्वापु दुगु मिडिया दु: Mount Everest |