नेवाः बाजं: Difference between revisions

नेपाःगाःया आदीबासी नेपार जातिं थःगु सभ्यताया विकास क्रमलिसे मेमेगु ख्यलय् थें हे वाद्य ख्यलय् नं गाक्कं विकास याःगु दु। थःगु जातिया उत्पतिइ भगवान कृष्ण व मञ्जुश्रीया बाखं स्वाइपिं थुमिसं थनया थीथी बाजंया उत्पतिइ नं कुष्ण द्यः, मञ्जुश्रीपिनिगु हे नां स्वाये हयेगु याः।

 

 

नेवाःतय्सं थाना वयाच्वंगु पश्चिमा बाजं भगवान कुष्ण दयेकूगु नं धायेगु यानाच्वंगु दु। अथे हे मेगु छपु बाखं कथं महाद्यः व भगवतिया कोखं छम्ह मचा बुसेंलि उम्ह मचा महाद्यः व भगवति गुम्हसिनं कायेगु धैगु ल्वापुु जुल। ल्वापु मज्यनेवं निम्हसिनं नं थःपाखे सात्तु साःबलय् उम्ह मचाया ला जक छखे व क्वँय् जक छखे बायाः ख्याः व कँलाय् उत्पति जुल। थुकिं विरक्त जुयाः महाद्य छगः सिँग्वः बाजंया रुपय् थानाच्वन, धाइ वहे बाजं धिमय् खः। थुकथं नेवाःतय्सं थाना वयाच्वंगु बाजंया उत्पतिया बाखं थीथी द्यःतनाप स्वानाः नवाःतय्गु बाजं थुलि पुलां धकाः क्यनेत्यंगु आभाष जू।

 

माःछि अनुसन्धान मजूगु र प्रामाणिक श्रोतया अभावं नेवाःतय्गु वाद्य परम्परा थुलि हे पुलां बा थ्व बाजं थुलि पुलां धकाः क्वःछिइ थाकुसां आःतक लूगु ऐतिहासिक प्रमाणया आधारय् नेवाःतय्गु वाद्य परम्परा लिच्छवि इलय् थ्यंकाः यक्व व्यापक व व्यवस्थित जूगु खंकेफु। अन्दाजी न्यागूगु शदीया पशुपति मृगस्थलिया ल्वहं मूर्तिइ खिं बाजं थानाच्वंगु आकृति कियातःगु लूगु दु।

 

शाह जुजु पृथ्वीनारायण शाहं थःगु दिव्योपदेशय् पिने देय्या बाजं प्याखं थःगु देशय् दुमकायेगु व मनोरञ्जनया निंतिं थनया हे (नेवाःतय्गु हे) बाजं प्याखं छ्यलेगु नीति नालेगु खँय् बः बियातःगु दु।राणा इलय् बाछइ बाजं (बादशाही बाजं) दुतिसेंलि थुकिया प्रत्यक्ष प्रभाव नेवाःतय्गु वाद्य परम्पराय् नं खनेदत। मुहालिया थाय् बुलुहुं ट्रम्पेट व क्लारिनेटं काल। येँय् लाखे प्याखं सुद्धा ब्याण्ड बाजा थानाः हुइकेगु चलन खनेदत। भम्चा काःवनेत थाइगु क्ंवचाखिं बाजं नं झं झं प्रचलन मवये धुंकल। थुकिया थाय् नं ब्याण्ड बाजां काये धुंकल। थुकियालिसे हार्विन व तमलं नं नेवाःतय् दथुइ हा काये धुंकल।

 

अथे ला नेवाःतय्सं थाना वयाच्वंगु सकतां बाजं थःम्हं हे सृजना याःगु धाये मछिनेफु। पोंगायात सकस्यां नेपाःया मौलिक बाजं धकाः च्वनी तर पोंगा सम्भवतः मध्य एशियापाखें पूर्व जुजुं थन वःगु बाजं खः। मृदंग (गुकियात पखावाज नं धायेगु याःह्भारतया भरत नाट्यम, कत्थक व ध्रुपद म्येय् नं प्रचलितगु बाजं खः। दाफा खिंयात देसि खिं नं धायेगु याः। थ्व बाजं पिनें वःगु मखुसा देसि खिं मधाइगु खइ। वेद, रामायण, महाभारत व पुराणय् दुन्दु, दुन्दुभ, दुन्दुभि, भेर, भेरि, आडम्वर आदी नां न्ह्यथनातःगु नगरा बाजं अरब, अफि्रका, एसिया, यूरोप व अमेरिकाय् नं प्रचलितगु बाजं खः। नगरा दुथ्याःगु पञ्चै बाजाया उत्पति मध्यपूर्वया मिल्त्री ब्याण्ड (तब्ल खान) पाखें जूगु खः, गुकियात इस्लामिक आक्रमणकारीतय्सं झिंछगूगु शदीइ भारत यंकल अले शंभवतः राजपूत शरनार्थीतलिसे झिंप्यंगूगु शदीइ नेपालय् थ्यन।

 

क्रतुपतिं, ला पतिं जक मखु न्हिच्छिया नं छगू छगू पहरय् उकथंया हे राग, म्ये हालीपिं नेवाःतय्सं बाजं नं ई कथं हे थायेगु याः।नेवाःतय् दथुइ दक्कले प्रचलितगु बाजं धिमय् खः। धिमय् मुख्यतः ज्यापुतय्सं थाइगु बाजं खः। यद्यपि थ्व बाजं मेगु जातिं नं थाः अथेसां धिमय् धायेवं हे ज्यापू लुमनी अले ज्यापु धायेवं धिमय्, मानौं धुपिं पयार्यवाची खँग्वःत खः। हरेक तःधंगु जात्रा धिमय्या सलं सकसितं जुरुजारुं थनाबिइ। गुंला लछि स्वनिगः व स्वनिगलं पिनेया छुं थासय् नं न्हियान्हिथं सुथय् मुख्य यानाः धाः व नाय्खिं थानाः द्यः, देगः, बहाः, चाःहिली। गुंलां थाइगु जूगुलिं हे विशेषतः धाःयात गुंला बाजं धया वयाच्वंगु दु। गुलालिसे धाः दीपऒ्ढर पुजा, बहाःपुजा, थीथी उत्सव व ख्वपया भैलः प्याखं, थिमिया महाकाली प्याखं, भैलःप्याखं, सक्वया देवी प्याखं, ब्वदेय्या द्यः प्याखं, पन्तिया देवी प्याखं, थाय् थासय्या लाखे प्याखं व मेमेगु प्याखनय् नं छ्यः। नाय्खिं बाजं न्हापा देशय् सुचं बिइत नं छ्यलेगु याइगु खः, थ्व बाजं गुंलां व मेमेगु जात्रां अले सिथं यंकेबलय् सी बाजंया रुपय् नं छ्यः। पश्चिमा व दाफा खिं बाँसुरी बाजंलिसे व थाय् थासय्या प्याखनय् नं छ्यः, विशेष याना दाफा भजनय् थाइगु जूगुलिं दाफा खिं नां जूवंगु खः। धोलक धल्चा भजनय् थायेगु याइ। बाँसुरि बाजंनाप नं धोलक थाः, बाँसुरिनाप हे मगःखिं नं थायेगु याः। थुलि बाहेक नं धिमय्, धाः, पश्चिमा (मृदंग), नाय्खिं, क्वंचाखिं, कान्तां दबदब, पस्ताः खिं, नगरा, धोलक थीथी बाजंयात छथाय् तयाः नौ बाजंया नामय् थायेगु यानाच्वंगु दु। थनथाय् बाजंया निगू अर्थयात थुइके आवश्यक जू। बाजंया तप्यंगु अर्थ छुं छता बाजं खःसा ब्यापक अर्थ छता मुख्यगु बाजं व वलिसे थाइगु बाजंया पुच खः। गथे कि धिमय् बाजं धायेवं धिमय् अले धिमय्लिसे थाइगु भुस्याः, छुस्याः, कँय्पि सकतांया पुचःधकाः नं ध्वाथू। उकि धिमय् बाजं धायेवं धिमय् बाजं छगः जक बा धिमय्, भुस्याः, छुस्याः, कँय्पि अथे हे धाः बाजं धायेवं धाः, भुस्याः, ताः, मुहालि आदि बाजं पुचः थथे हे मेमेगुलिइ नं थुकथंया बाजं पुचः थुइकेगु आवश्यक जू।

 

म्ये, प्याखं, नखःचखः व जात्रां लिसेलिसे मनूया जीवनया त्वाथः त्वाथःया कर्मकाण्डय् नं बाजं उतिकं छ्यला वयाच्वंगु दु। मचा बुइ। मचा बुयाः खुन्हु, च्यान्हु, झिन्हु दुबलय् वयात पोंगाया सः न्यंकेगु याइ। पांगाया रामकृष्ण दुवालजुया धापू कथं मचा बुइवं छेँय् वयाः पोंगा पूवइपिं थौंतक पांगाय् दनि। थथे पोंगाया सः न्यंकेगुया अर्थ मनूया भाय् शब्दार्थ मथूपिं मचातय्त इमिगु न्हूगु लोक (पृथ्वी)या खँ न्यंकेगु खः हं। शब्दं व्यक्त याये मफइगु खँ व धाये मज्यूगु वा मेपिन्सं तायेके मज्यूगु तन्त्र, मन्त्र, तुतः–पोंगा पुयाः धायेज्यू धाइ। कय्ता पुजा व बरे छुइगु ज्याय् नं बाजं थानाः देय् चाःहिइकेगु याः। ज्यापुतय्गु वःलाः तयेगु तजिलजि नं धिमय् बाजंनाप स्वापू दु। वःलाः तये धुनेवं तिनि येँय् ज्यापु काय् मस्तय्त माधिमय् स्यनेगु याइ।जुगितय् काय्मस्तयत कय्तापुजा हे मुहालि पुइगु स्यनाः पिथनेगु खः। भम्चा काःवनेत विशेष यानाः ज्यापुतय्सं क्ंवचाखिं व बय् छ्यली। जंक्व याइबलय् नं बाजं थानाः देय् चाः हिइकेगु याः। थुलि धुंकाःनं मनू सिइबलय् सिथं यंकेत तकं सी बाजंया रुपय् नाय्खिं थाकाः व काहा पुइकाः सिथं यंकेगु चलन दु। सी बाजं (थन विशेष काहाः बाजं) यात इन्द्र बाजं नं धायेगु याः। सीम्ह मनू स्वर्ग बास लायेका धकाः काहाःपुयाः इन्द्रयात इनाप याःगु खः धैगु लोकोक्ति दु। नायखिं बाजं थाइपिं छगू अल्लग हे जात दु थें काहाः पुइपिं नं अल्लग हे जात काबुजा दु ।