दक्षिण अमेरिका: Difference between revisions

'''दक्षिण अमेरिका''' ([[स्पेनी भाषा]]: ''América del Sur''; [[पोर्चुगिज]]: ''América do Sul'') [[उत्तर अमरीका]]या दक्षिण पूर्वय् स्थित [[पश्चिमी गोलार्द्ध]]या छगू [[महाद्वीप]] ख।<ref>"[http://www.bartleby.com/65/st/SthAmer.html दक्षिण अमरीका]. ''[http://www.bartleby.com/65/ कोलम्बिया विश्वकोष]'', षष्टम संस्करण २००१-६ [[न्यू यर्क]], कोलम्बिया युनिभर्सिटी प्रेस": "fourth largest continent ..., the southern of the two continents of the Western Hemisphere."</ref> दक्षिण अमेरिका उत्तरय् १३^० उत्तरी [[अक्षांश]] (ग्यालिनस अन्तरीप) निसें दक्षिणय् ५६^० दक्षिणी अक्षांश (हर्न अन्तरीप) तक्क व पूर्वय् ३५^० पश्चिमी [[देशान्तर]] (रेशिको अन्तरीप) निसें पश्चिमय् ८१^० पश्चिमी देशान्तर (पारिना अन्तरीप) तक्क विस्तृत दु।<ref>{{cite book |last=तिवारी |first=विजय शंकर |title= आलोक भू-दर्शन |year=जुलाई २००४ |publisher=निर्मल प्रकाशन |location=कोलकाता |id= |page=६६ |accessday= १९|accessmonth= जुलाई|accessyear= २००९}}</ref> थ्व महादेशया उत्तरय् [[क्यारिबियन सागर]] व [[पनामा नहर]], पूर्व व उत्तर-पूर्वय् [[आन्ध्र महासागर]], पश्चिमय् [[प्रशान्त महासागर]] व दक्षिणय् [[अण्टार्कटिक महासागर]] ला।<ref name="तिवारी जुलाई २००४ ५८-८१">{{cite book |last=तिवारी |first=अर्चना |title= भूगोल परिचय |year=जुलाई २००४ |publisher=भारती सदन |location=कोलकाता |id= |page=५८-८१ |accessday= १९|accessmonth= जुलाई|accessyear= २००९}}</ref> [[भूमध्य रेखा]] थ्व महादेशया उत्तरी भागं व [[मकर रेखा]] मध्यं वनि। थुकिया कारणं थ्व महादेशया अधिकांश भाग [[उष्ण कटिबन्ध]]य् ला। दक्षिण अमेरिकाया उत्तर निसें दक्षिण तक्कया हाकः लगभग ७,२०० किलोमीटर व पश्चिम निसें पूर्व ब्या ५,१२० किलोमीटर दु। हलिमया थ्व प्यंगु दक्ले तःधंगु महादेश ख। थ्व महादेश‌ आकार कथं [[भारत]] स्वया ६ गुनाति तःधं। [[पनामा नहर|पनापा नहरं]] थुकियात [[पनामा नहर]]य् [[उत्तर अमरीका]] [[महादेश]] स्वया अलग याइ तर [[पनामा]] देशयात आधिकारिक कथं धाःसा [[उत्तर अमरीका]]य् कायेगु या।<ref>[http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#americas "अमेरिकाज्"] ''स्ट्याण्डर्ड कण्ट्री एण्ड एरिया कोड्स क्लासिफिकेशन (M49)'', [[संयुक्त राष्ट्र]] तथ्याङ्क विभाग</ref><ref>[http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view "उत्तर अमेरिका"] ''[[क्यानाडाया एटलस''</ref><ref>[http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=nameri&Rootmap=&Mode=d&SubMode=w उत्तर अमेरिकाया एटलस] नेशनल ज्योग्राफिक</ref>

पेरूया केन्द्रीय पहाडय् यक्व लख दँ न्ह्यः मनु वःगु धैगु विश्वास दु। थन यक्व संस्कृतितेगु विकास जुल। दक्षिण अमेरिकाया दक्ले मू सभ्यताय् [[इङ्का सभ्यता]] छगू ख गुकिया क्षेत्र पेरू, इक्वेडर, बोलिभिया, अर्जेण्टिना व चिलीया उत्तरी भाग ला। १५गु शताब्दीया अन्तय् थ्व चरमोत्कर्षय् थ्यन। इङ्का सभ्यताय् शासकयात इङ्का धाइ व इमिगु आदर याइगु चलन दयाच्वन। थ्व सभ्यता थःगु यातायात, सञ्चार व डाक व्यवस्थाया निंतिं नांजा। माचु पिचु मू नगर ख गुकिया पुरातात्विक अवशेष थौं नं खनेदु। [[सूर्द्य]]यात थनया सर्वोच्च द्यया रुपय् कायेगु व मेमेपिं देवी देवतातेगु नं पूजा यायेगु चलन दयाच्वन। थनया देगले स्वर्णपत्र अलङ्कृत याना तयेगु चलन दु। शिल्पकला व [[शल्य चिकित्सा]]य् थ्व सभ्यता थःगु समकालीन सभ्यता स्वया उन्नत जु।

धरातलीय स्वरूपया अन्तरया दृष्टिं दक्षिण अमेरिका महाद्वीप विशेष महत्त्वपूर्ण जु। पश्चिमय् तटया समानान्तर [[एण्डिज कार्डिलेरा]] पर्वत शृंखला उत्तर निसें दक्षिण तक्क थ्यं <ref>{{cite book |last=मामोरिया |first=चतुर्भुज |title= भौगोलिक चिन्तन एवं तीन दक्षिणी महाद्वीप |year=नवंबर २००८ |publisher=साहित्य भवन |location=आगरा |id= |page=१५४|accessday= ८|accessmonth= दिसंबर|accessyear= २००९}}</ref>। थ्व पर्वतश्रृङ्खला [[उत्तरी अमेरिका]]या [[रकी पर्वत]]या दक्षिणी सिलसिला ख। ७,२०० किलोमिटर हाकःया थ्व श्रृङ्खला [[हिमालय]] धुंका हलिमया दक्ले तज्जाःगु [[पर्वत शृंखला]] ख। थुकिलि यक्व तज्जागु पर्वत श्रेणी , [[पठार]], व [[ज्वालामुखी च्वका]] ला। हलिमया दक्ले तज्जाःगु ज्वालामुखी पर्वत [[कोटोपैक्सी]] (५,९७० मीटर) थ्व भागय् ला। थ्व पर्वतमालाया दक्ले तज्जाःगु च्वका अकाकागुआयात (६,९६९ मीटर) न्ह्याबिलें च्वापुं भुनातै। एण्डीजय् साधारणतः निगु श्रेणि दु गुकिया दथुइ मध्य बोलविया व पेरूया पठार व फ्रेश वाटर पुखु [[टिटिकाका]] ला। थ्व महाद्वीपय् मुख्य स्वंगु पठारी भाग दु। गायनाया पठार, ब्राजिलया पठार व पेटागोनियाया पठार। गायनाया पठारी भाग ओरीनीको व अमेजन खुसिया मुहानया दथुइ ला। थ्व पठार ९०० निसें १,८०० मिटर जाःय् जल विभाजकया ज्या याइ। त्रिभुजाकार ब्राजिलया पठार दक्षिण अमेरिकाया मध्यवर्ती भागय् [[एट्लाण्टिक महासागर]]या तटय् उत्तर-पूर्वय् केपरागं प्रारम्भ जुया दक्षिणय् रियो ग्रेडो डी सुल तक्क विस्तृत जु। कठोर [[पर्वत#वलित पर्वत|वलित]] चट्टानं निर्मित जूगुलिं अप्व क्षय मजु। पेटागोनियाया पठार अर्जेन्टिनाय् लिमये खुसिं दक्षिणी अमेरिकाया अन्तिम छोर तक्क थ्यं। ३०० निसें ९०० मिटर जाःया थ्व पठार पश्चिमय् एण्डीज पर्वतमाला निसें पूर्वय् वेदिकायुक्त ढालया रूपय् एटलान्टिक महासागर तक्क विस्तृत दु।<ref name="तिवारी जुलाई २००४ ५८-८१"/>

पश्चिमी गुं व पूर्वी पठारतयेगु दथुइ उत्तर निसें दक्षिण तक्क सकल महाद्वीपया हाकःय् छगू तःधंगु ख्यः दु। थ्व ख्यःया सकल क्षेत्रफल दक्षिण अमेरिकाया क्षेत्रफलया करिब बच्छि दु। थुकिया उत्तरी भागयात लानोज धाइ। ओरीनिको खुसिं निर्मित लानोज भेनेज़ुएला व कोलम्बियाय् ला। ख्यःया दथुइ अमेजन खुसिया बेसिन ला। थुकियात ब्राजिलमितयेसं सेल्वाज धाइ। थ्व खुसि प्रदेश उत्तरय् गायनाया पठार, पश्चिमय् एण्डिज पर्वत व दक्षिणय् ब्राजिलया पठारं घेरे जुयाच्वंगु दु। अमेजन व थ्व खुसिया सहायक २०० खुसिइ न्ह्याबिलें खुसिबाहा वैगुलिं थ्व त्रिभुजाकार खुसिया तःधंगु लागा दलदल जुयाच्वनि व थन यातायातया विकास जुइमफु। पराना, पराग्वे व युरुग्वे खुसित जाना पम्पास क्षेत्र दयेकी। थुकियात लाप्लाटाया बेसिन नं धाइगुया। मध्य दक्षिणया थ्व उपजाऊ ख्यः आर्थिक दृष्टिं सिक्क महत्त्वपूर्ण जु। थुकिया औसत जा १८५ मिटर स्वया म्हो जु व अर्जेन्टीना, उरूग्वे, पराग्वे व छुं अंशय् दक्षिण ब्राजील व दक्षिण बोलिभियाय् तक्क थ्यं। दकले दक्षिण भागय् पेटागोनियाया मरुस्थल ला। एण्डीज पर्वत माला व प्रशान्त महासागरया दथुइ निम्न भूमिया अत्यन्त संकरी तटीय पट्टी दु। लगभग १०० किलोमीटक ब्याया थ्व पट्टी दक्षिणी अमेरिकाया पश्चिमी तट नापं उत्तर निसें दक्षिण तक्क थ्यं। पूर्वी तटीय प्रदेश अपेक्षाकृत अप्व तब्या। थुकिया ब्या १५० निसें २०० किलोमीटर दु। थुकिलि चिचिधंगु यक्व बाहादूगु खुसित बाहावै थन्यागु खुसितयेसं देल्ता मदेकु।

[[pam:Mauling AmericaAmerika]]