कर्नाटक: Difference between revisions

Content deleted Content added
m बट: पुनर्निदेश मिलय्‌यानाच्वँगु
m बट: पुनर्निदेश मिलय्‌यानाच्वँगु
Line ७९:
* '''बेंगलूरु विभाग'''
**[[बेङ्गलूरु नगर जिल्ला|बेंगलूरु जिल्ला]] (६५,२३,११०, ३४.८०%),(क्षेत्रफल:२१९० वर्ग किमि)
**[[बेङ्गलूरु ग्रामांतर जिल्ला|बेंगलूरु ग्रामांतर जिल्ला]] (१८,७७,४१६, १२.२१%),(क्षेत्रफल:५०१५ वर्ग किमि)
**[[चित्रदुर्ग जिल्ला]] (१५,१०,२२७, १५.०५%),(क्षेत्रफल:८३८८ वर्ग किमि)
**[[दावणगेरे जिल्ला]] (१७,८९,६९३, १४.७८%),(क्षेत्रफल:६०१८ च्.किमि)
Line १०२:
**[[गुल्बर्ग जिल्ला]] (३१,२४,८५८, २१.०२%),(क्षेत्रफल:१६२२४ वर्ग किमि)
**[[कोप्पल जिल्ला]] (११,९३,४९६, २४.५७%),(क्षेत्रफल:८४५८ वर्ग किमि)
**[[रायचूरु जिल्ला|रायचूर जिल्ला]] (१६,४८,२१२, २१.९३%),(क्षेत्रफल:५५५९ वर्ग किमि)
 
* '''मैसूर विभाग'''
**[[चामराजनगर जिल्ला]] (९,६४,२७५, ९.१६%),(क्षेत्रफल:५६८५ वर्ग किमि)
**[[चिक्कमगलूरु जिल्ला|चिक्कमगलूर जिल्ला]] (११,३९,१०४, ११.९८%),(क्षेत्रफल:७२०१ वर्ग किमि)
**[[दक्षिण कन्नड जिल्ला]] (१८,९६,४०३, १४.५१%),(क्षेत्रफल:४८४३ वर्ग किमि)
**[[हासन जिल्ला]] (१७,२१,३१९, ९.६६%),(क्षेत्रफल:६८१४ वर्ग किमि)
**[[कोडगु जिल्ला]] (५,४५,३२२, ११.६४%),(क्षेत्रफल:४१०२ वर्ग किमि)
**[[मंड्य जिल्ला]] (१७,६१,७१८, ७.१४%),(क्षेत्रफल:४९६१ वर्ग किमि)
**[[मैसूरु जिल्ला|मैसूर जिल्ला]] (२६,२४,९११, १५.०४%),(क्षेत्रफल:६२६९ वर्ग किमि)
**[[उडुपि जिल्ला]] (११,०९,४९४, ६.८८%),(क्षेत्रफल:३५९८ वर्ग किमि)
{{-}}
 
==नगर क्षेत्र==
कर्नाटकया मू नगर क्षेत्रय् [[वेंकटपुरा]], [[विराजपेट]], [[वादी एसिसि]], [[यादगिर]], [[यलहंक|येलहनका]], [[येलन्दुर]], [[येल्बार्गा]], [[येल्लपुर]], [[येनगुड्डे]], [[आदित्यपट्नम]], [[अद्यार]], [[अफ्जलपुर]], [[आलन्द]], [[अल्नभर]], [[अम्बिकानगर]], [[आनॆकल]], [[अंकोल]], [[अनिगेरी]], [[अर्कालगर]], [[अर्सिकेरी]], [[अथ्नी]], [[औरद]], [[बादामी]], [[बागलकोट]], [[बागेपल्ली]], [[बैल होंगल]], [[बजल]], [[बज्पे]], [[बंगारर्य]], [[बांकापुरा]], [[बानुर]], [[बन्त्वाल]], [[बसभकल्याण]], [[बसभना बागेभदी]], [[बेलगांव]], [[बेलगावं क्यान्टोन्मेन्ट]], [[बेल्लारी]], [[बेल्तांगढी]], [[बेलुर]], [[बेल्भाता]], [[भद्रवति]], [[भल्की]], [[भत्काल]], [[भीमरयनगुडी]], [[भोगाडी]], [[बीदर]], [[बिजापुर]], [[बिल्जी]], [[बिरुर]], [[बम्मानाहल्ली]], [[बोल्लासन्द्रा]], [[ब्याद्जी]], [[व्यातरयानपुरा]], [[चल्लकेरे]], [[चामराजनगर]], [[चन्नागिरि]], [[चन्नपटना]], [[चन्नरयपत्तना]], [[चिक बल्लपुर]], [[चिकमगलुर]], [[चिकनायकन्हल्ली]], [[चिकोडी]], [[चिन्चोली]], [[चिन्तामणि]], [[चितापुर]], [[चित्गोप्पा]], [[चित्रदुर्ग]], [[दंदेली]], [[दर्गाजोगीहल्ली]], [[दसरहल्ली]], [[दावणगेरे|देवनगरी]], [[देवादुर्गा]], [[देवन्हल्ली]], [[दोद् बल्लपुर]], [[दोनिमलइ टाउनशिप]], [[गदग]], [[गजेन्द्रगढ]], [[गंगावती]], [[गौरीबिदानुर]], [[गोकक]], [[गोकाक फल्स|गोकक फल्स]], [[गोनिकोप्प्ल]], [[गोट्टिकेरे]], [[गुब्बी]], [[गुदिबन्द]], [[गुलबर्गा]], [[गुलेदगुड्डा]], [[गंदलपेट]], [[गुर्मत्कल]], [[हलियाल]], [[हांगल]], [[हरिहर]], [[हर्पनहल्ली]], [[हस्सन]], [[हट्टी]], [[हट्टी गोल्ड माइन्स]], [[हावेरी]], [[हेब्बागोडी]], [[हेब्बालु]], [[हेग्गादादेवनाकोटे]], [[हेरोहल्ली]], [[हिन्दल्गी]], [[हिरेकेरूर]], [[हिरियुर]], [[होलालकेरे]], [[होलेनारसिपुर]], [[होम्नाबाद]], [[होन्नावर]], [[होन्नाली]], [[हूभिना हादागल्ली]], [[होसानागारा]], [[होस्दुर्गा]], [[होस्कोटे]], [[होस्पेट]], [[हुब्ली-धारवाद]], [[हुकेरी]], [[हुनासरमरनहल्ली]], [[हुङुन्ड]], [[हुन्सुर]], [[इल्काल]], [[इन्दी]], [[जगलुर]], [[जम्खण्डी]], [[जेवार्गी]], [[जोग फल्स]], [[कदुर]], [[कल्घाटगी]], [[कमलपुरम]], [[कम्प्ली]], [[कनकपुरा]], [[कन्ग्रेली (बीके)]], [[कन्ग्रेली (के एच)]], [[कन्नुर २]], [[कर्काल]], [[कारवार]], [[केन्गेरी]], [[केरुर]], [[खानापुर]], [[कोदिगेनाहल्ली]], [[कोदियाल]], [[कोलार]], [[कोल्लेगल]], [[कोनानाकुन्ते]], [[कोन्नुर]], [[कोप्पा]], [[कोप्पल]], [[कोरातागेरी]], [[कोतेकारा]], [[कोथनल्लुर]], [[कोट्टुरु]], [[कृष्णराजनगर]], [[कृष्णराजपुरा]], [[कृष्णराजसगर]], [[कृष्णराजपेट]], [[कुद्ची]], [[कुद्लिगी]], [[कुद्रेमुख]], [[कुम्ता]], [[कुन्दपुरा]], [[कुन्दगोल]], [[कुनिगाल]], [[कुर्गुन्टा]], [[कुशलनगर]], [[कुश्तागी]], [[लक्ष्मेश्वर]], [[लिङसुगुर]], [[लोन्दा]], [[मद्दुर]], [[मधुगिरी]], [[मडिकेरी]], [[मगदी]], [[महादेवपुरा]], [[महालिंगपुर]], [[मलवल्ली]], [[मल्लार]], [[मलुर]], [[मंड्या]], [[मंगलूर]], [[मान्वी]], [[मोलकाल्मुरु]], [[मुदल्गी]], [[मुद्बिद्री]], [[मुद्देबिहाल]], [[मिद्गल]], [[मुधोल]], [[मुदिगेरी]], [[मुदुशेद्दी]], [[मुल्बगल]], [[मुल्गुंड]], [[मुल्की]], [[मुलुर]], [[मुन्दर्गी]], [[मुन्द्गोद]], [[मुनिराबाद प्रोजेक्ट एरिया]], [[मुन्नुर]], [[मैसूर]], [[नगमंगल]], [[नञ्जनगूडु]], [[नरसिंहराजपुरा]], [[नरेगाल]], [[नर्गुंद]], [[नवलगुण्ड]], [[नेल्मंगला]], [[निपानी]] आदि ला।
 
== जनसंख्या ==
Line १३३:
सन् २००१या भारतीय जनगणना अनुसार, कर्नाटकया कुल जनसंख्या ५२,८५०,५६२ दु, गुकिलि २६,८९८,९१८ (५०.८९%) मिजं व २५,९५१,६४४ मिसा (४३.११%) दु। अर्थात् प्रत्येक १००० मिजंया अनुपातय् ९६४ मिसा दु। थ्व कथं, सन् १९९१या जनसंख्याय् १७.२५% वृद्धि जूगु दु। राज्यया जनघनत्व २७५.६ प्रति वर्ग कि.मि दु व ३३.९८% मनु शहरी क्षेत्रय् च्वनि। थनया साक्षरता दर ६६.६% दु, गुकिलि ७६.१% मिजं व ५६.९% मिसा साक्षर दु।<ref name="popu"></ref> थनया कुल जनसंख्याया ८३% हिन्दू व ११% मुस्मां, ४% ईसाई, ०.७८% जैन, ०.७३% बौद्ध व ल्यं मनु मेमेगु धर्मावलम्बी दु। <ref name="legrel">{{cite web|url=http://www.censusindiamaps.net/page/Religion_WhizMap1/housemap.htm|title=इण्डिया (रिलीजन), सेन्सस (२००१)|work=भारत की जनगणना |publisher=महालेखाधिकारी, भारत सरकार|accessdate=}}</ref>
 
कर्नाटकया आधिकारिक भाषा कन्नड ख व स्थानीय भाषाया रूपय् ६४.७५% मनुतयेसं थ्व भाय् ल्हाइ। सन् १९९१या अनुसार मेमेगु भाषा अल्पसंख्यकय् उर्दु (९.७२%), तेलुगु (८.३४%), तमिल (५.४६%), मराठी (३.९५%), टुलु (३.३८%, [[हिन्दी भाषा|हिन्दी]] (१.८७%), कोंकणी (१.७८%), [[मलयालम भाषा|मलयालम]] (१.६९%) व कोडव तक्क भाषी ०.२५% दु।<ref name="demographics">{{cite web|url=http://www.languageinindia.com/dec2002/urduinkarnataka.html|author=ए आर फ़ातिही|work=लैंग्वेज इन इण्डिय़ा, खण्ड-२: ९ दिसंबर, २००२|publisher=एम एस तिरुमलै, प्रबधन शंपादक, लैंग्वेज इन इण्डिय़ा|title=कर्नाटक में उर्दु|accessdate=२९ जून, २००७}}</ref> राज्यया जन्म दर २.२% व मृत्यु दर ०.७२% दु। थ्व नापं शिशु मृत्यु दर ५.५% व मातृ मृत्यु दर ०.१९५% दु। कुल प्रजनन दर २.२ दु। <ref name="health">{{cite web|url=http://www.hinduonnet.com/fline/fl2118/stories/20040910002909100.htm|title= एन्विसेजिंग अ हैल्दी ग्रोथ|work=द फ़्रंटलाइन|publisher=द हिन्दू|accessdate=२१ जून, २००७}}</ref>
 
उसाँय् व वासःया ख्यलय् (''सुपर स्पेशियलिटी हैल्थ केयर'' ) कर्नाटकया निजी क्षेत्रया कम्पनित भारतय् दकले बांलागुलि ला।<ref name="healthcare">{{cite web|url=http://www.blonnet.com/2004/11/24/stories/2004112402271700.htm|title= कर्नाटक बैट्स बिग ऑन हेलथकेयर टुरिज़्म|work=द हिन्दू बिज़्नेस लाइन, तिथि:२३ नवंबर, २००४|publisher=२००४, द हिन्दू|accessdate=२१ जून, २००७}}</ref> कर्नाटकय् उत्तम जन स्वास्थ्य सेवा दु, गुकिया तथ्यांक व स्थिति भारतया मेमेगु अधिकांश राज्यतयेगु तुलनाय् सिक्क बांला। थ्व जुसां राज्यया छुं सिक्क ल्युने लाःगु थासय् प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा नं मदु।<ref name="childcare">{{cite web|url=http://www.educationworldonline.net/eduworld/article.php?choice=prev_art&article_id=336&issueid=28|title= टिकिंग चाइल्ड हेलथकेयर टाइम बॉम्ब|work=द एड्युकेशन वर्ल्ड|publisher=एड्युकेशन वर्ल्ड|accessdate=२१ जून, २००७}}</ref>
Line १९६:
आदि शंकराचार्यं शृंगेरीयात भारत पर्यन्त प्यंगु पीठय् दक्षिण पीठ हेतु ल्ययातःगु दु। विशिष्ट अद्वैतया अग्रणी व्याख्याता रामानुजाचार्यनं मेलकोटय् यक्व दं व्यतीत याःगु दु। वय्कलं कर्नाटकय् [[सन् १०९८|१०९८]]स वया थन [[सन् ११२२|११२२]] तक्क च्वनादिल। वय्कलं थःगु न्हापांगु वास तोंडानूरय् यात व हानं मेलकोट थ्यनादिल, गन वय्कलं चेल्लुवनारायण देगः व छगु सुव्यवस्थित मठया पलिस्था यानादिल। थुपिंत होयसाल वंशया जुजु विष्णुवर्धनया संरक्षण दत।<ref name="Kamath">कामत (२००१) पृ.१५०-१५२</ref> १२गु शताब्दीइ जातिवाद व अन्य सामाजिक कुप्रथातयेगु विरोध स्वरूप उत्तरी कर्नाटकय् वीरशैवधर्मया उदय जुल। थ्व आन्दोलनया अग्रणी व्यक्तित्वय् बसव, अक्का महादेवी व अलाम प्रभु दु, सुपिंसं अनुभव मंडपया स्थापना यात गन शक्ति विशिष्टाद्वैतया उदय जुल। थ्व हे लिपा वना लिंगायत मतया आधार जुल गुकिया आया ईले यक्व लखः अनुयायी दु। <ref name="basa">कामत (२००१), पृ. १५३-१५४</ref> कर्नाटकया सांस्कृतिक व धार्मिक ढांचाय् जैन साहित्य व दर्शनया नं महत्त्वपूर्ण योगदान दु।
 
भारतय् इस्लामया आरंभिक उदय भारतया पश्चिमी भागय् १०गु शताब्दीया नापं जुल। थ्व धर्मयात कर्नाटकय् बहमनी साम्राज्य व बीजापुर सल्तनतया संरक्षण दत। <ref name="bam">शास्त्री (१९५५), पृ.३९६</ref>कर्नाटकय् [[ख्रिस्ति धर्म|ईसाई धर्म]] १६गु शताब्दीइ पोर्चुगिज व सन् १५४५स सेन्ट फ्रान्सिस जेभियरया आगमनं जुल। <ref name="chris">शास्त्री (१९५५), पृ.३९८</ref>राज्यया [[गुलबर्गा|गुलबर्गा]] व बनवासी आदि थासय् न्हापांगु सहस्राब्दीइ [[बुद्ध धर्म]]या जरा थ्यन। गुलबर्गा जिल्लाय् सन् १९८६स जूगु अकस्मात खोजय् लूगु मौर्य कालया अवशेष व अभिलेखतयेसं सी दु कि कृष्णा खुसिया ख्यलय् बुद्ध धर्मया महायान व थेरवाद मततयेगु सिक्क प्रचार जूगु दु।
 
मैसूर मैसूर राज्यय् ''नाड हब्बा'' (राज्योत्सव)या रूपय् हनि। थ्व मैसूरया मू नखलय् छगु ख।<ref name="nada-habba">{{cite web|title=दशहरा फ़ेस्ट पैनल मीट्स थर्स्डे |url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/88517.cms|work=द टाइम्स ऑफ इण्डिया, दि. २२ जुलाई, २००३|publisher=टाइम्स इंटरनेट लि.|accessdate=१७ जुलाई, २००७}}</ref> उगादि (कन्नड न्हु दँ), मकर संक्रान्ति, गणेश चतुर्थी, नाग पंचमी, बसव जयंती, दीपावली आदि कर्नाटकया मू नखः ख।