नेपाः: Difference between revisions
Content deleted Content added
No edit summary |
SM7 (खँल्हाबल्हा | योगदान) m re-categorisation + clean up using AWB |
||
Line ५६:
== इतिहास ==
हिमालय लागाय् मनुत च्वने न्ह्येथंगु ९,००० दं दुगु खंयात [[नेपाः स्वनिग]]ले लुयवगु [[नवपाषाण]] ज्याब्वतेसं पुष्टि याई। संदे-बर्मेली मूलयागु जुइफुपिं मनुतेगु नेपाले २,५०० दं न्ह्य निसें च्वनेज्या जुल।<ref name=Library_of_Congress>{{cite web | title= A Country Study: Nepal | work=Federal Research Division, [[Library of Congress]] | url=http://memory.loc.gov/frd/cs/nptoc.html | accessdate=September 23 | accessyear=2005 }}</ref>
ईशापूर्व १५०० नापं [[इन्डो-आर्यन]] जातितेगु स्वनिगले दुहांवगु खने दु। थ्यं-मथ्यं ईशापूर्व १००० नापं चिधंगु देय् त व देय् पुचःतेगु पलिस्था जुल। [[सिद्धार्थ गौतम]] (ईशापूर्व ५६३–४८३) अन्यागु हे छगु वंश, [[शाक्य]] वंशयागु [[राजकुमार]] खः। वेकलं थगु राजकाज त्वता [[तपस्वी]]यागु जीवन हनादिल व वेक [[बुद्ध]] यागु नामं लोकंह्वात।
Line ६५:
१३गु शताव्दियागु पूर्वार्धय् संस्कृत खंग्व ''मल्ल'' जात जुगु नायतेगु उदय जुल। न्हापा इमिगु सत्ता उदयमान जुइ, तर लिपायागु २०० दंय् जुजुतेसं शक्ति छधि याई। १४गु शताव्दीयागु उत्तरार्धय् देय् यागु यक्व थाय् छगु हे राज्ययागु क्वे ला वल। तर थ्व छगु राज्य चीहाकगु ई तक्क जक्क म्वात। १४८२य् थ्व देय् स्वंगुगु देय् य् बाया वन - [[येँ]], [[यल]], व [[ख्वप]] – गुकियागु दथुई लिपा तक्क मेल जुइ मफुत।
१७६५य्, [[गोरखा]]यागु जुजु [[पृथ्वीनारायण शाह]]नं भारतिय जुजुत नाप हतियार व सहयोग कया व जलाखला भारतीय देय् तेगु तटस्थता न्याये धुंका स्वनिगले आक्रमण यात। येक्व हि बाहा वने धुंका व ल्वाये धुंका, वेकलं ३ दं लिपा नेपाःयात थगु तुति क्वे लाका दिल। वेकलं येँ देय् य् येँन्या बिले हमला याना सकल मनुत जात्रा न्याका च्वंबिले थगु सेना कया येँयागु राजसिंहासनय् च्वना दिल। थ्व झाकायात न्हुगु नेपाःयागु बुगु ईयागु रुपे कायेगु या।
संदे नाप हिमाली लंयागु नियन्त्रणयु लागि नेपाःयागु विवाद जुल। उकियागु लागि जुगु ल्वापुय् [[चीन]]नं संदेय् यागु ग्वाहालियात वबिले नेपाः ल्युने चीना वने माल। नेपाःयागु लागा नापंयागु चि-चि धंगु देय् तेत थगु क्वे लाकिगु झ्वले जुगु [[ब्रिटिस इस्ट इण्डिया कम्पनी]] नापयागु चीहाकगु तर येक्व हि-बाहावंगु [[एङ्गलो-नेपाल ल्वापु]] (१८१५–१६)य् नेपालं थगु २/३ बुं बेलायतीतेत बी माल तर थगु स्वतन्त्रता धासा तयातेफत।
[[जुजु खलः]]तेगु दथुई गुटबन्दीयागु कारणं बेलायतनाप यागु ल्वापु लिपा अस्थायित्व खने दत। गगनसिंह खवासयात स्यागु खेँ कोतपर्व जुवन धासा शासन याना च्वंम्ह लानी नं सेनानायक [[जङ्गबहादुर]]यात पदच्युत यायेगु षडयन्त्रयु खं सीके धुंका [[भण्डारखालपर्व]] जुवन। जङ्गबहादुरनं त्याये धुंका [[राणा खानदान]] न्ह्येथनादिल व [[राणा शासन]] पलिस्था यानादिल। जुजुयात नांय् जक्क सिमित याना प्रधानमन्त्री पदयात शक्तिशाली व वंशानुगत यायेगु ज्या अब्ले जुल। राणातेसं ब्रिटिसतेत न्ह्याबिलें समर्थन यात व ब्रिटिसतेत १८५७यागु [[सिपाहीं रेबेलियन]] (प्रथम भारतीय स्वतंत्रता संग्राम), व लिपा निगु हे [[हलिम युद्ध]]य् ग्वाहालि यात। सन् १९२३य् [[संयुक्त अधिराज्य]] व नेपाःदथुई आधिकारिक कथलं मित्रतायागु सम्झौताय् हस्ताक्षर जुल, थुकिलिं नेपायागु स्वतन्त्रतायात संयुक्त अधिराज्यनं म्हसीकिगु पुष्टि यात।
Line ७७:
[[किपा:Nepal topo en.jpg|thumb|250px|नेपाःयागु भौगोलिक नक्सा]]
[[किपा:KaliGandaki.jpg|thumb|250px|सुक्खा हिमाली पृष्ठभूमि]]
नेपाः अन्दाजी प्येकुंलागु आकारयागु दु। नेपाःयागु हाक करिब ८०० किलोमिटर (५०० [[माइल|मा]]) व ब्या २०० किलोमिटर (१२५ मा) दु। नेपाःयागु सकल लागा १४७,१८१ [[वर्ग किलोमिटर]] (५६,८२७ [[वर्ग माइल|sq मा]])दु। नेपाः भौगोलिक हिसाबं ३ गु भागय् बाये छिं: हिमाली क्षेत्र, [[पाहाडी क्षेत्र|पहाड]], व [[तराइ क्षेत्र]]। थ्व क्षेत्रत पूर्व-पश्चिम दिशाय् देय् दछि दु व थ्व क्षेत्रतेत नेपाःयागु मू खुसितेसं थय्-थासे बायातगु दु।
भारतनाप स्वानाच्वंगु तराइ ख्यः [[भारतीय-गंगा ख्यः]]यागु उत्तरी भाग खः। थ्व भागयागु सिंचाई व भरणपोषणय् स्वंगु खुसियागु मू ल्हा दु, थ्व खुसित ख-: [[कोशी खुसि|कोशी]], [[गण्डकी खुसि|गण्डकी]] (भारतय् गण्डक खुसि), व [[कर्णाली खुसि]]। थ्व भूभाग ताहान्वगु व संतृप्त जु।
पहाडी भूभागय् १,००० निसें ४,००० मिटरतक्कयागु (३,३००–१३,१२५ [[फूट|फू]]) जा दुगु गुंत ला। थ्व थासे महाभारत लेक व सिवालिक श्रृखला (चुरिया) नांयागु निगु चिजागु पहाडी श्रृखला मू श्रृखला ख। पहाड क्षेत्रे नेपाः स्वनिग नं ला। थ्व स्वनिग नेपाःयागु दक्ले उर्वर व शहरी क्षेत्र खः। पहाडी क्षेत्रय् स्वनिगत स्वया २,५०० मिटर (८,२०० फिट) च्वेयागु थासे जनघनत्व म्हो दु।
हिमाली क्षेत्रे हलिमयागु दक्ले तज्जागु च्वापुगुंत ला। थ्व थाय् यागु उत्तरय् चीनयागु सिमानाय् हलिमयागु तज्जागु च्वका, [[सगरमाथा]] ८,८४८ मिटर (२९,०३५ फि) ला। हलिमयागु ८,००० मिटर स्वया तजागु १४ गु च्वकाय् ८ गु नेपाःयागु हिमाली क्षेत्रय् ला। [[कञ्चनजङ्घा]], हलिमयागु स्वंगुगु तज्जागु च्वका नं थ्व हे हिमाली क्षेत्रय् ला। नेपाःयागु सकल भौगोलिक क्षेत्रे मू समस्याय् छगुयागु रुपे गुं-विनास खना वगु दु गुकिलिं याना भूक्षय व इकोसिस्टमयागु स्येनेज्या जुया च्वंगु दु।
नेपाले ५गु मौसमी क्षेत्र दु। थ्व क्षेत्रत जा नाप छुं मात्राय् मेल न। [[ट्रपिकल]] व सबट्रपिकल क्षेत्र १,२०० मिटर(३,९४० फि) स्वया क्वे, [[टेम्परेट]] क्षेत्र १,२०० निसें २,४०० मिटर (३,९००–७,८७५ फि), ख्वांगु क्षेत्र २,४०० निसें ३,६०० मिटर (७,८७५–११,८०० फि), सबआर्क्टिक क्षेत्र ३,६०० निसें ४,४०० मिटर (११,८००–१४,४०० फि), व आर्क्टिक क्षेत्र ४,४०० मिटर(१४,४०० फिट)स्वया च्वे। नेपाले ५गु ऋतुत दु: उष्म, मनसून, अटम, शिषिर व बसन्त। हिमालयनं मध्य एसियाय् बाहावैगु ख्वांगु फेयात नेपाः दुहा वे बिमखु व मनसूनयागु वायुयागु उत्तरी पःखाःयागु कथलं नं ज्या याई।
| |||