बुद्ध अवतार

विष्णुका अवतारका रूपमा बुद्ध - दुर्इ शिष्यका बीचमा धर्मचक्र प्रवर्तन गर्दै

भगवान विष्णुया गुम्हम्ह अवतार बुद्ध

उत्तर भारतीय हिन्दु परम्पराय् विष्णुया दशावतारया झ्वःलय् भगवान् बुद्धयात नं गुम्हम्ह अवतारया कथं (दक्षिण भारतय् बुद्धया थासय् बलराम धका नालातःगु दु) नाला तःगु दु । थथे बाैद्ध दर्शनया न्ह्यलुवाः भगवान बुद्धयात विष्णुयागु अवतारया कथं हिन्दु धर्मय् स्थान ब्युगुयात सतही रूपं हिन्दु बाैद्ध समुदाययागु धार्मिक सहिष्णुतायात तिवः वियाच्वँगु थेँ खनेदु । थी थी पुराणय् बुद्धयात गुगु कथं न्ह्यब्वया तल धैगु वाःचाल धासा थ्व खँ बाखँ हे जक खः धैगु विचाः लुर्इ । थुपिं बाखँनय् न्ह्यब्वया तम्ह 'बुद्ध' धाम्ह पात्र व इ.पू ६ अाैं शताब्दिइ नेपाःया लुम्विनीर्इ बुम्ह सिद्धार्थ गाैतम छम्ह हे खः धका धायेत थाकुर्इ । यदि गाैतम बुद्धयात हे न्ह्यब्वयाः तःगु धैगु खःसा थ्व बाखँनय् सत्यता म्हाे जक दु, उगु समय परिस्थितिस दया च्वँगु निगु परम्पराया दथुर्इ जुइगु कचवंपाखेँ ब्वलंगु लिच्वः जक खः धका धाये फर्इ । बुद्ध शिक्षा श्रमण (परिश्रम याना हे मार्ग फल प्राप्त यायेगु) परम्पराय् अाधारित अनिश्वरवादी व अनात्मवादी जुगुलिं बुद्ध शिक्षा वैदिक परम्परा सिवे पाः । वहे कारणय् कुमारिल थेँ जापिं प्रख्यात हिन्दु दार्शनिकपिन्स बाैद्ध दर्शनयात नास्तिक धर्मय् वर्गीकृत याना तःगु खः ।

भगवान बुद्ध विष्णुया अवतार खः धैगु खँयात ज्वना थी थी इलय् हिन्दु-बाैद्ध एकताया मुद्दा न्ह्यथनेगु या । तर थ्व सम्वन्धी भतिचा दुग्यंक अध्ययन याना स्वयेगु खःसा थ्व लिधँसा गुलि तक्क बल्ला धैगु खँ स्पष्ट जुर्इ । थ्व सम्वन्धी क्वय् न्ह्यथनागु खँ विचाःयाये वहः जु ।

विष्णु अवतारका रूपमा बुद्ध - एेरावतेश्वर मन्दिर

1. हाकनं हाकनं बुइम्ह बुद्ध ? बिष्णुया अवतार धाम्ह बुद्ध थुगु पृथ्वीस हाकनं हाकनं जुइम्ह खः । बुद्ध अवतार धुंका विष्णुं कल्कि अवतार काःगु खः । थुलि जक मखु गुवले गुवले धर्मयात हानी जुर्इ उवले उवले जी जन्म काः वये धका भगवान विष्णुं उद्घोष याःगु खः । थुकिया अखः, शाक्यमुनी गाैतम संसारया दुःख खना वैराग्य उत्पन्न याना गृहत्याग यात अले थःगु तच्वःगु परिश्रमं तनावनेधुंकुगु विपश्यना विधियात हाकनं लुइका पुनर्जन्म जुइगु दक्व प्रकारया कर्म संस्कार व क्लेशयात पूर्णरूपं निर्मूल याना भवसंसरणपाखेँ न्ह्यावलेँया लागि विमुक्त जुम्ह खः । सम्येकसंबुद्धत्व लायवं “अयं अन्तिमा जाति” (थ्व जिगु अन्तिम जम्न खः ।) “नत्थिदानिपुनब्भवोति” (अाः जिगु पुनर्जन्म जुइ मखुत) धका उद्घोषण यागु खः । “हाकनं हाकनं जन्म जुये” धाइम्ह व “थ्व जिगु अन्तिम जम्न खः” धाइम्ह थुपिं दुर्इ पात्र छम्ह हे ब्यक्ति खः धका धायेगु कदापि विवेकपूर्ण जुइफइमखु । थुपिं पुराणय् याना तःगु विरोधाभासपूर्ण प्रस्तुति यदि सत्य खः धायेगु खःसा थ्व बुद्धं क्यनावंगु भवविमुक्तिप्रदायिनी (संसारचक्रं मुक्त जुयेगु) शिक्षा मिथ्थ्या सावित जू वनी ।
2. मायामाेहया अवतारः विष्णु पुराण अनुसार बुद्ध अवतार विष्णुया सद् गुणपाखेँ उत्पन्न जूगु अवतार मजुसे दुर्गुणपाखेँ उत्पन्न जूगु अवतार खः। वसपाेल विष्णुयाके दुगु दुर्गुण ‘मायामोह’ या अवतार खः। वसपाेलया पृथ्वीस क्वहाँ वयेगुया छगू हे जक उद्देश्य थःगु वाक् चातुर्ययागु माध्यमं असुर जातिपिन्त अवैदिक धर्म स्यना वैदिक कर्मकाण्डपाखेँ विमुख याना सद् गतिया लँ त्वाःथलेगु खः । थथे जुलकि दैत्यपिं शक्तिहीन जुइ अले उमित अपुक्क त्याके फइ । थुकथं इन्द्र लगायत देवतापिनिगु सत्ता सुरक्षित जुइ । उकिं विष्णुयागु थुगु अवतारवादय् बुद्धयात छम्ह छल याइम्ह धुर्त गुरूया कथं चित्रित यानातःगु दु ।
3. बुद्ध व बाैद्पिनिगु संहार यायेत कल्कि अवतारः कल्किपुराण अनुसार भगवान बिष्णुयागु दशाैं अवतारया रूपय् कल्कियागु अवतरण जुल । कल्किं शुन्यवादी बाैद्धत लिसे युद्ध याना बाैद्धतय्गु सफाया याःगु व उक्त युद्धय् बाैद्धत नापं जिन (बुद्धयागु मेगु नाँ), शुद्दोदन र महामाया अादि पिन्त समेत वध यात धैगु उल्लेख कल्कि पुराणय् दु ।

यस प्रकारको बाैद्ध विरोधी पाैराणिक साहित्यमा अाधारित अवतारवादले कथित धार्मिक सहिष्णुतालार्इ टेवा दिँदैन । यी साहित्यहरू तत्कालीन शत्रुता र द्वन्दका उपजहरू हुन् । यसलार्इ अाजका धार्मिक सहिष्णुता प्रेमी जनताहरूले ती मिथकहरू मिथ्थ्या हुन भनी बुझी सत्य र मानवताका अाधारमा परस्पर मैत्री भाव कायम गरी वस्नु उपयुक्त हुन्छ ।

बुद्ध अवतार सम्वन्धी पाैराणिक उद्धरणहरू

विष्णु पुराण

बुद्धलार्इ बिष्णुको अवतारको रूपमा प्रस्तुत गर्ने काम सर्वप्रथम बिष्णु पुराणबाट शुरूवाट भएको देखिन्छ । यसमा रचिएको कथा यस प्रकार छ । देवता र दैत्यहरूको संग्राममा देवताहरू पराजित हुन्छ । तत्पश्चात् देवताहरू भगवान विष्णुकहाँ पुग्दछन् । अाफ्नो समस्या ब्यक्त गर्नु पूर्व तिनीहरूले विष्णुको गुणको वखान गरी स्तुति गर्दछ । तत्पश्चात् भगवान विष्णुको दुर्गुणहरूको पनि वखान गरी स्तुति गर्दछ ।

दंभप्रायम् असंबोधि, तितिक्षा दमवर्जितम् ।

यद् रूपे तव गोविन्द, तस्मै दैत्यात्मने नमः ।

(अर्थः हे गाेविन्द, तपार्इको जुन दंभी स्वरूप छ, संबोधिविहिन स्वरूप छ, सहिष्णुताविहिन, संयमविहिन दैत्य स्वरूप छ त्यसलार्इ हामी प्रणाम गर्दछाैं ।)

क्राैर्मं मायामयं घोरं, यच्चरूपं तवासितम् ।

निशाचरात्मने तस्मै, नमस्ते पुरूषोत्तम ।।

(अर्थः हे पुरूषोत्तम ! तपार्इको क्रुरतापूर्ण, भयंकर मायामय र तमोमय रूप छ, त्यसलार्इ हामी नमस्कार गर्छाैं ।)

यस प्रकारको स्तुति पश्चात् देवताहरूले विष्णुको सामु अाफ्ना समस्याहरू निम्नानुसार प्रस्तुत गरे ।

स्ववर्ण धर्माभिरता, वेदमार्गानुसारिणः ।

नशक्यास्तेरयो, हंतुमस्माभिस्तपसावृताः ।।

(अर्थः यी जो हाम्रो शत्रु छन्, उनीहरू वेदधर्मका अनुशरण गर्छन्, वर्ण धर्मको पालना गर्छन् र तपोनिष्ट छन् । त्यसै कारणले हामी उनीहरूलार्इ वध गर्न असमर्थ भयाैं । )

इत्युक्तो भगवांस्तेभ्यो, मायामोह शरीरतः ।

समुत्पाय ददाै विष्णु, प्राह चेदं सुरोत्तमान् ।।

(अर्थः उनीहरूको प्रार्थना सुनी भगवान विष्णुले अाफ्नाे देहवाट मायामोहको उत्पति गरार्इ देवताहरूलार्इ दिए र भने)

मायामोहोखिलान्दैत्यास्तान्वोहयिस्यति ।

ततो वध्याभविष्यन्ति, वेदमार्गवहिष्कृता ।।

(अर्थः यो मायामोह सबै दैत्यहरूलार्इ मोहित गरिदिनेछ । त्यसपछि तिनीहरूले वेदमार्गलार्इ त्याग गर्नेछ । जसले गर्दा तिमीहरूले उनीहरूको वध गर्न समर्थ हुन्छाै । )

तद्गच्छत न भीः कार्या, मायामोहोयमग्रतः ।

गच्छन्तद्योपकाराय, भवतां भविता सुराः ।।

(अर्थः त्यसैले हे देवताहरू ! अव तिमीहरू जाउ । भय त्याग गर । यो मायामोह त्यहाँ जान्छ र तिमीहरूको उपकार गर्छ । )

नानाप्रकार वचनं स, तेषां युक्तियोजितं ।

या तथा त्रयीधर्म, तस्य जुस्ते यथायथा ।।

(अर्थः नाना प्रकारका युक्तिपूर्ण वचनमा फसार्इ मायामोहले असुरहरूका त्रयी धर्म (वैदिक धर्म) छुटार्इ दिए । )

भगवान बुद्धको दुर्गुण स्वरूपका यस बुद्ध अवतारलार्इ अन्य पुराणहरूमा पनि दोहर्याइएको पाइन्छ जसले बुद्ध र उनको शिक्षा प्रति हीनभाव पुष्ट हुँदै जान्छ ।

अग्नी पुराण

वक्षे बुद्धावतारं च, पठतः श्रृण्वतोर्थदम् ।

पुरा देवासुरा युद्धे, दैत्यैर्देवाः पराजिताः ।।

(अर्थः अव म बुद्धावतारको वर्णन गर्दछु, यो जसले पढ्छ र सुन्छ उसको मनोरथ पूर्ण हुन्छ । पूर्वकालमा सुर र असुरहरूको युद्ध भयो जसमा दैत्यहरूले देवताहरूलार्इ पराजित गरे ।)

मायामोहस्वरूपोसाै, शुद्धोदनसुतोभवत् ।

भगवान मायामोह रूपमा अार्इ शुद्धोदनको पुत्र भए ।

मत्स्यपुराणम्

कर्तुं धर्मब्यवस्थानमसुराणां प्रणाशनम् ।

बुद्धो नवमको जज्ञे तपसा पुष्करेक्षण ।

देवसुन्दररूपेण द्वैपायनपुरः सरः ।। २४६ ।।

(अर्थः धर्मको ब्यवस्थापन तथा असुरहरूको संहार गर्नाका लागि कमलनयन, देवसुन्दर बुद्धको जन्म नवाैं अवतारका रूपमा भयो । )

पद्ममहापुराणम्

समुत्पाद्यददाैतस्याप्राहचेदंवृहस्पतिम् ।

मायामोहोयमखिलांस्तान्दैत्यान्मोहयिष्यति ।।

(मायामोहले सारा दैत्यहरूलार्इ मोहित पार्दै लान्छ भनी वृहस्पतिले भने । )

भवतासहितः सर्वान्वेदमार्गबहिष्कृतान् ।

सवै दैत्यहरू वेदमार्गबाट वहिष्कृत हुनेछ ।

श्रीमद्भागवतमहापुराणम्

प्रथम खण्ड, प्रथमस्कण्ध, अध्याय ३ पृ ५६

ततः कलाै सम्प्रवृत्ते सम्मोहाय सुरद्विषाम् ।

बुद्धो नाम्नाजनसुतः कीकटेषु भविष्यति ।। २४ ।।

त्यस पछि कलियुग शुरू भएपछि मगधदेश (विहार) मा देवताहरूका शत्रु दैत्यहरूलार्इ मोहित गर्नका लागि अजनका पुत्रका रूपमा तपार्इंको बुद्धावतार हुनेछ ।

द्वितीयखण्ड, दशमस्कंधे, अध्याय - ४०, पृ ३७६

नमो बुद्धाय शुद्धाय दैत्यदानवमोहिने ।

दैत्य दानवहरूलार्इ मोहित गर्नका लागि तपार्इं शुद्ध अहिंसा मार्गको प्रवर्तक बुद्धको रूप ग्रहण गर्नु हुन्छ । म तपार्इंको नमस्कार गर्दछु ।

भविष्य पुराण

(प्रतिसर्ग पर्व ४, अं.२०)

बलिना प्रेषितो भूमाै, मयः प्राप्तो महासुरः ।

शाक्यसिंह गुरूर्गेयो, बहुमाया प्रवर्तकः ।।३०।।

स नाम्ना गाैतमाचार्या, दैत्य पक्ष विवर्धकः ।

सर्व तीर्थेषु तेनेव, यंत्राणि स्थापितानि वै ।।३१।।

तेषामधोगता येतु, बाैद्धाश्चासंसमन्ततः ।

शिखा सुत्र विहीनाश्च, बभूवूर्वर्णसंकरा ।।३१।।

दश कोट्य स्मृता अार्या, बूभबुर्बाैद्ध मार्गिणः ।।

(अर्थ - बलिले पृथ्वीमा एक माया प्रवर्तक महान् असुरलार्इ पठायाे जो शाक्यसिंह नामले प्रख्यात भयो, जसलार्इ गाैतम अाचार्य पनि भनिन्थ्यो । उनी दैत्यहरूको पक्ष वढाउने ब्यक्ति थिए । उनले सबै तीर्थहरूमा अाफ्नो संस्था स्थापित गरे । जो जो उनका मतानुयायी भइ बाैद्ध भए ती सबै टुपी र जनै छोडी नीच गतिमा गर्इ वर्णसंकर भए । दश करोड अार्य बाैद्धमार्गका अनुगामी भए।)

बाल्मीकि रामायण

(बाल्मीकि रामायण, गीताप्रेस गोरखपुर, अयोध्याकाण्ड, सर्ग १०९, श्लोक ३४)

यथा हि चोरः स तथा हि बुद्धस्तथागतं नास्तिकमत्र विद्धि ।

तस्माद्धि यः शक्यतमः प्रजानां स नास्तिके नाभिमुखा बुधः स्यात ।।

(अर्थ - जसरी चोर दण्डनीय हुन्छ त्यसरी नै (वेदविरोधी) बुद्ध पनि दण्डनीय छ । तथागत र अन्य नास्तिकहरूलार्इ पनि यहाँ यहि कोटिमा सम्झनु पर्दछ । त्यसकारण प्रजापालक राजाले जुन नास्तिकलार्इ दण्ड दिन्छ त्यसलार्इ चोरलार्इ समान दण्ड दिनु पर्छ । तर जो वशमा लिन सकेको छैन, त्यता नास्तिकका सन्मुखमा कोहि पनि विद्वान् ब्राम्हण नपरून्, उनीहरू सँग कोहिं पनि वार्तालाप नगरून् । )

कल्किपुराणम्

द्वितीयांश, षष्ठोअध्यायः

बुद्धालयं सविपुलं वेदधर्म्मबहिष्कृतम् ।

(यो अत्यन्त विस्तृत नगर हो बाैद्धहरूको प्रधान अालय हो । यस देशमा वैदिक धर्मलार्इ वहिष्कार गरिएको छ ।)

श्रुत्वा जिनो निजगणैः कल्केरागमनं क्रुधा ।

अक्षाैहिणीभ्यां सहितः संबभूव पुराद्बिहि ।।४४।।

(कल्कि अाफ्नो गण सहित युद्ध गर्न अाएको कुरा जव जिन (बुद्धको अर्को नाम) थाहा पाउँदछ तव उनी दुर्इ अक्षाैहिणी सेना (एक अक्षाैहिणीमा २१८७० हात्ती, २१८७० रथ, ६५६१० घोडा र १०९३५० पैदल सिपाहि हुन्छ।) लिर्इ नगर बाट बाहिर अाउँदछ ।)

द्वितीयांश, सप्तमोअध्यायः

रे बाैद्धा ! मा पलायध्वं निवर्त्तध्वं रणाङ्गणे ।

(हे बाैद्धहरू ! तिमीहरू रणभूमिबाट नभाग, फिर्ता अाउ, युद्ध गर ।)

जिनं निपतितं दृष्ट्वा बाैद्धा हाहेति चुक्रुशुः ।

कल्के सेनागण विप्रा जहृषुर्निहतारयः ।।२७।।

(जिन धराशायी भएको देखी बाैद्धहरूको सेना हाहाकार गर्न थाले । शत्रुको मृत्यु भएकोले कल्किका सेनाको हर्षको सीमा रहेन ।)

स तु शुद्धोदनस्तेन युयुधे भीमविक्रमः । ...

(भीमविक्रम शुद्धोदनले पनि उ सँग युद्ध गर्न थाले । ...)

निरीक्ष्य कल्किं ते बाैद्धास्त्रसुर्धर्म्मनिन्दका ।।५०।।

(...धर्मको निन्दा गर्ने बाैद्धहरू भयले ब्याकुल भयो । )

तृतीयांशः , प्रथमोध्यायः -

दत्त्वा मोक्षं म्लेच्छबाैद्धप्रियांणां कृत्वा युद्धं भैरवं भीमकर्म्मा ।

हत्वा बाैद्धान् म्लेच्छसंघांश्च कल्किस्तेषां ज्योतिः स्थानमापूर्य्य रेजे ।।४३।।

(यस प्रकार भयंकर कर्म गर्ने कल्किले भयंकर युद्ध गरी बाैद्धहरू र म्लेच्छहरूको संघको नाश गर्यो । अनि कल्किले उनीहरूका स्त्रीहरूलार्इ पनि मुक्तिपद दिए । मृत बाैद्ध र म्लेच्छहरूलार्इ ज्योतिर्मय स्थानमा पठार्इ शोभायमान गरे ।)

ये शृण्वन्ति वदन्ती बाैद्धनिधनं म्लेच्छक्षयं,

सादराल्लोकाः शोकहरं सदा शुभकरं भक्तिप्रदं माधवे ।

तषामेव पुनर्न जन्ममरणं सर्ब्बार्थसम्पत्करं ।

मायामाेहविनाशनं प्रतिदिनं संसारतापच्छिदम् ।। ४४ ।।

(यस म्लेच्छ र बाैद्धहरूको नाश भएको कथा जसले अादरपूर्वक पढ्छ र सुन्छ, उसको सबै शोक हट्दछ । माधव प्रति उसको भक्ति उत्पन्न हुन्छ । यसले उसको न जम्न हुन्छ न मृत्यु हुन्छ । यस वृतान्तको सुन्ने मानिसलार्इ सबै प्रकारको सम्पत्ति प्राप्त हुन्छ । मायामोह हट्दै जान्छ र संसारको तापहरू सहनु नपर्ने हुन्छ ।)

तृतीयांशः एकविंशोध्यायः

ये भक्त्यात्र पुराणसारममलं श्रीविष्णुभावाप्लुतं,

शृण्वन्तीह वदन्ति साधुसदसि क्षेत्रे सुतीर्थाश्रमे ।

दत्त्वागां तुरगं गजं गजवरं स्वर्णं द्विजायादरात् ।

वस्त्रालङ्कारणैः प्रपूज्य विधिवन्मुक्तास्तु एवोत्तमाः ।।३१।।

(जसले साधु समाजमा, पुण्यक्षेत्रमा, पुण्य तीर्थमा गर्इ महर्षिहरूको अाश्रममा गर्इ वस्त्र, अाभूषण अादि दान गरी ब्राम्हणहरूको पूजा गर्छ, अादरपूर्वक गार्इ, घोडा, हात्ती, सुन अादि दान गरी भक्तिपूर्वक विष्णुभावले पूर्ण भर्इ सबै पुराणका सार यस शुद्ध कल्किपुराणको कीर्तन वा श्रवण गर्दछ, यी श्रेष्ठ ब्यक्तिहरूको मुक्ति निश्चित छ, यसमा कुनै सन्देह छैन ।)

बुद्धका वारे उल्लेख भएका पुराणहरूको सूची

• हरिवंश (1.41)
• विष्णु पुराण (3.18)
• भागवत् पुराण (1.3.24, 2.7.37, 11.4.23)
• गरूड पुराण (1.1, 2.30.37, 3.15.26)
• अग्नी पुराण (16)
• नारदीय पुराण (2.72)
• लिङ्ग पुराण (2.71)
• पद्म पुराण (3.252)
• ब्रम्हाण्ड पुराण, भागवत् तात्पर्य (1.3.28)
• भविष्य पुराण

अन्य ग्रन्थहरूः

पराशरकृत वृहत् पराशर होरा शास्त्र (2:1-5/7).

बुद्ध अवतारवाद सम्वन्धी केहिं रोचक टिप्पणीहरू

• बाैद्धमतलार्इ हिन्दु (वैष्णव) धारमा विलय गराउनेः जर्मन विद्वान् हेलमुट भो ग्लेजनपको भनार्इ - यस प्रकारको साहित्यहरूको रचना हुनुको पछाडी बाैद्धहरूलार्इ विस्तारै हिन्दु (वैष्णव) धारमा विलय गराउने अन्तरनिहित मनोवाञ्छा देखिन्छ ।
• बुद्ध अवतारका बुद्ध र शाक्यमुनि बुद्ध एकै होइनन्ः बुद्ध अवतारका बुद्ध र शाक्यमुनि बुद्धको समयकाल फरक छ । करिव इ.सं. ५०० तिर जन्मेकाे, ६४ वर्ष बाचेका, जीवनकालमा केही दानवहरूको वध गरेका, वैदिक धर्म मान्ने, जिन नाम ब्यक्ति पिता भएका अादि वर्णनलार्इ हेर्ने हो भने बुद्ध अवतारमा चित्रित गरिएका ब्यक्ति सिद्धार्थ गाैतम होइनन् ।
• हिन्दु दार्शनिकहरू बुद्धलार्इ अाफ्नो धर्म भित्र समाहित गर्न चाहँदैनन्ः कुमारील भट्ट (इ.सं. ७०० तिर - मिमांशधारका हिन्दु दार्शनिक) बुद्धलार्इ हिन्दु धर्म सँग जोड्न स्वीकार गर्दैनन् । क्षेत्रीय धर्मको उलंधन गरी अाफै धर्म गुरू बन्न खोजेका, वेदका विपरित र अाफैले अाफैलार्इ ठगेका ब्यक्तिका रूपमा बुद्धका वारे उनले टिप्पणी गरेका छन् ।
• दलित अभियानका पाचाैं सपथः डा. भिमराव अम्वेडकर बुद्ध विष्णुको अवतार हो भन्ने कुरालार्इ प्रखररूपमा खण्डन गर्ने ब्यक्ति हुन् । महान् दलित अभियानका क्रममा धर्म परिवर्तनका लागि २२ सपथहरू मध्ये पाचाैं यस प्रकार छ - "मैं यह नहीं मानता और न कभी मानूंगा कि भगवान बुद्ध विष्णु के अवतार थे, मैं इसे पागलपन और झूठा प्रचार-प्रसार मानता हूँ ।"

काँचीका शंकराचार्य र विपश्यनाचार्य सत्यनारायण गोयन्काको संयुक्त विज्ञप्ति

(हिन्दि भाषामा प्रकाशित प्रेस विज्ञप्तिको नेपाली अनुवाद),

स्थलः महाबाेधि सोसाइटी, सारनाथ (वाराणसी) (उत्तर प्रदेश)

समयः दाेपहर ३ः३०, दिनाङ्कः सन् १९९९ नोभेम्वर १२

जगद् गुरू काँची कामकोटि पीठका श्रद्धेय शंकराचार्य श्री जयन्द्र सरस्वतीजी र विपश्यनाचार्य गुरूजी सत्यनारायण गोेयन्काका साैहार्दपूर्ण वार्तालापको संयुक्त विज्ञप्ति प्रकाशित गरिएको छ । दुबै यस कुरामा सहमत छन् र चाहन्छन् कि दुबै प्राचीन परम्पराहरूमा अत्यन्त स्नेहपूर्वक वातावरणा स्थापित हुन् । यस वारेमा जुन छिमेकी देशका वन्धुहरूमा कुनै कारणले कुनै प्रकारको गलत बुझाइ रहेको भए त्यसको शीध्रातिशीध्र निराकरण होस् । यस सम्वन्धमा निम्न कुराहरूमा सहमती भएको छ ।

1. कुनै पनि कारणले पूर्वकालमा पारस्परिक मतभेदहरू भएको उपजका रूपमा जस्तो सुकै साहित्यहरू निर्माण भए, जसमा भगवान बुद्धलार्इ विष्णुको अवतार भनी लेखिए, यो कुरा छिमेकी देशका बन्धुलार्इ अप्रिय लाग्यो यो हामी राम्ररी बुझ्छाैं । त्यसकारण दुबै समुदाय बीच पारस्परिक सम्वन्धमा पुनः स्नेहपूर्वक वनाउनका लागि हामी यो निर्णय लिन्छाैं कि भूतकालमा जे सुकै भएको भएतापनि त्यसलार्इ भुली अव अाइन्दा यस प्रकारको कुनैपनि मान्यतालार्इ वढावा दिनु हुँदैन ।
2. भारतका हिन्दु समुदाय बुद्धानुयायीहरू माथि अाफ्नो वर्चश्व स्थापित गर्नाका लागि यस प्रकारको कार्यशालाहरू अायोजना गरिरहेका छन् भनी छिमेकी देशहरूमा भ्रान्ति फैलिरहेको छ । यस प्रकारको कुरा उनीहरूको मनबाट सदाको लागि हटेर जाअोस् भन्ने उद्देश्यले वैदिक र बुद्ध-श्रमण परम्परा भारतको अन्यन्त प्राचीन मान्य परम्पराहरू मध्येका हुन् भनी प्रज्ञापित गर्दछाैं । दुबैको अा-अाफ्नो गाैरवपूर्ण स्वतन्त्र अस्तित्व छ । कुनै एक परम्पराले अाफैले अाफूलार्इ उँचा र अरूलार्इ नीच देखाउने काम परस्पर द्वेष, वैमनस्य वढाउने कारक हुन जान्छ । त्यसकारण भविष्यमा फेरि कहिल्यै पनि यसो नहोस् । दुवै परम्पराहरूलार्इ समान अादर र गाैरवको भाव दिइयोस् ।
3. सत्कर्म द्वारा कुनै पनि ब्यक्तिले समाजमा उँचा स्थान प्राप्त गर्न सक्छ र दुष्कर्म द्वारा पतित हुन सक्छ । त्यसकारण हरेक ब्यक्ति सत्कर्म गरी काम, क्रोध, मद, मोह, लोभ, मात्सर्य, अहंकार इत्यादि अशुभ दुर्गुणहरूलार्इ निकाली अाफूले अाफैलार्इ समाजमा उच्च स्थानमा स्थापित गरेर सुख शान्तिको अनुभव गर्न सकियोस् ।

उपरोक्त तीन कुराहरूमा हामी दुवैको पूर्ण सहमती छ । भारतका सवै समुदायका मानिसहरू पारस्परिक मैत्री भाव राखोस् र छिमेकी देश पनि भारतका प्रति पूर्ण मैत्री भाव राखोस् ।

[ पढ्नुस् अंग्रेजी अनुवाद ]

बाहिरी लिङ्कहरू

हिन्दू धर्म श्रुति: वेद · उपनिषद · श्रुत स्मृति: इतिहास (रामायण, महाभारत, श्रीमदभागवत गीता) · पुराण · सुत्र · आगम (तन्त्र, यन्त्र) · वेदान्त विचा:त: अवतार · आत्मा · ब्राह्मन · कोसस · धर्म · कर्म · मोक्ष · माया · इष्ट-देव · मुर्ति · पूनर्जन्म · हलिम · तत्त्व · त्रिमुर्ति · कतुर्थ;· गुरु दर्शन: मान्यता · प्राचीन हिन्दू धर्म · साँख्य · न्याय · वैशेषिक · योग · मीमांसा · वेदान्त · तन्त्र · भक्ति परम्परा: ज्योतिष · आयुर्वेद · आरति · भजन · दर्शन · दिक्षा · मन्त्र · पुजा · सत्संग · स्तोत्र · ईहिपा: · यज्ञ गुरु: शंकर · रामानुज · माधवाचार्य · रामकृष्ण · शारदा देवी · विवेकानन्द · नारायण गुरु · औरोबिन्दो · रमन महार्षि · शिवानन्द · चिन्‍मयानन्‍द · शुब्रमुनियस्वामी · स्वामीनारायण · प्रभुपद · लोकेनाथ विभाजन: वैष्णभ · शैव · शक्ति · स्मृति · हिन्दू पूनरुत्थान ज्याझ्व द्य: द्यतेगु नां · हिन्दू बाखं युग: सत्य युग · त्रेता युग · द्वापर युग · कलि युग वर्ण: ब्राह्मन · क्षत्रीय · वैश्य · शुद्र · दलित · वर्णाश्रम धर्म श्रेणी:हिन्दू धर्म श्रेणी:हिन्दू देवीदेवता श्रेणी:भगवान विष्णुका अवतारहरू