कूचिपूड़ी (तेलुगू : కూచిపూడి) आंध्र प्रदेश, भारत याउ प्रसिद्ध नृत्य शैली ख। थ्व पूरा दक्षिण भारतय् प्रसिद्ध दु। थ्व नृत्य याउ ना कृष्णा जिल्ला याउ दिवि तालुकय् स्थित कुचिपुड़ी ग्राम याउ ना न जुल, थन च्वनिह्म ब्राह्मण थ्व पारंपरिक नृत्य याउ अभ्यास यागु ख। परम्‍परा याउ अनुसार कुचिपुडी़ नृत्‍य मूलत: केवल पुरुष द्वारा किया याइ व वो न केवल ब्राह्मण समुदाय याउ पुरुष द्वारा। थ्व ब्राह्मण परिवार कुचिपुडी़ याउ भागवतथालू धाइ। कुचिपुडी़ याउ भागवतथालू ब्राह्मणपिँउ प्रथम समूह १५५९ विक्रमाब्द याउ आसपास निर्मित जुउ ख। थ्व कार्यक्रम देवतायात समर्पित याई। प्रचलित बाखँयाउ अनुसारं कुचिपुड़ी नृत्य यात पुनर्परिभाषित यायेउ कार्य सिद्धेन्द्र योगी नामक एक कृष्ण-भक्त संत न याउ ख।

कूचिपूड़ी కూచిపూడి


कूचिपूड़ी याउ १५ ब्राह्मण परिवारपिसं पांच शताब्दि निसे अधिक समय तक परम्‍परा यात आगे बढेयानाच्वौ दु। प्रतिष्ठित गुरु वेदांतम लक्ष्‍मी नारायण, चिंता कृष्‍णा मूर्ति व ता‍देपल्‍ली पेराया न महिलायात न थुकि शामिल याना नृत्‍यत झन समृद्ध यात। डॉ॰ वेमापति चिन्‍ना सत्‍यम न थुकि गुलिँ नृत्‍य नाटिकात जोडेयात व गुलिँ एकल प्रदर्शन याउ नृत्‍य संरचना तैयार यात व थो प्रकार नृत्‍य रूपयाउ क्षितिजँ व्‍यापक यात। थ्व परम्‍परा उब्लेँ निसे महान जुगु दु गुबलेँ निसे पुरुष न महिला याउ अभिनय याइ व आ महिला पुरुषयाउ अभिनय यायेउ यात।

प्रदर्शन एवं मंचन सम्पादन

नृत्य याउ प्रदर्शन छौ विशेष परंपरागत विधि न जुई। मंचय् परंपरागत पूजनयाउ पश्चात् प्रत्येक कलाकार मंचय् प्रवेश याइ व छौ विशेष लयबद्ध रचना धारवु याउ द्वारा थौ पात्र-परिचय बिई। पात्रयाउ परिचय व नाटकयाउ भाव तथा परिपेक्ष निर्धारित ज्विधुङ्का मुख्य नाट्य आरम्भ जुई। नृत्ययाउ साथँ कर्नाटक संगीतय् निबद्ध गीत मृदंगम्, वायलिन, बाँसुरी व तम्बूरावाद्यम इत्यादि वाद्ययंत्रयाउ साथँ नृत्यय् सहयोगी भूमिका निभेयाई व कथानकयात न्ह्यने बढेयात सहायक जुई। नर्तक द्वारा न्ह्यायिउ आभूषण परंपरागत ज्वि गुकी छौ विशेष प्रकारयाउ हलका सिं बूरुगु न निर्मित यायेउ परंपरा लगभग १७ सताब्दी निसे चलेयानावैच्वङ्गु दु।

शैली सम्पादन

भरत मुनि, गुम्हस्न नाट्य शास्त्र याउ रचना यात, थो प्रकार याउ नृत्ययाउ येको पहलुयाउ व्याख्या प्रस्तुत याइ। लिपा १३वीं सताब्दी याउ अंतर्गतय् सिद्धेन्द्र योगी न थुकि छौ अलग विशिष्ट शैलयाउ रूप प्रदान यात । मानेयाइ कि थ्व नाट्यशास्त्रय् पारंगत व छुँ विशेष नाट्यशास्त्रीय तत्व यात चुनेयाना वसँ थ्व नृत्ययाउ रूपय् समायोजित यात। वसँ पारिजातहरणम नामक नाट्यावली याउ रचना यानादिल।

कुचिपुड़ी नर्तक चपल व द्रुत गति न युक्त, छौ विशेष वर्तुलता कायेउ क्रमय् भंगिमायाउ अनुक्रम प्रस्तुत याई व थ्व नृत्य याउ पद-संचालन य् उड़ान याउ प्रचुर मात्रा दै गुकियाउ कारण थो प्रदर्शनय् छौ विशिष्ट गरिमा व लयात्मकता याउ सन्निवेश जुइ। कर्नाटक संगीतयाउ साथँ प्रस्तुत यायिउ थो नृत्य स्वेबले भरतनाट्यम नाप येको समानता दु। एकल प्रसूतिय् कुचिपुड़ीय् जातिस्वरम् व तिल्लानाका सन्निवेश जुई जबकि थुकियाउ नृत्यम् प्रारूपय् गुलि संगीतबद्ध रचना द्वारा भक्तयाउ भगवानय् लीन जुईऊ आभीप्सायाउ प्रदर्शन जुइ । थुकियाउ छौ विशेष प्रारूप तरंगम् य् नर्तकी भु, गुकि निउ मत च्यानाच्वनी, याउ किनारय् प्याखँ ल्हुयि व नापं ये ल्हाते छौ जलपात्र किन्दी यात न संतुलित तै।

नृत्य याउ वर्तमान शैली छुँ मानक ग्रंथय् आधारित ख। थुकी प्रमुख ख- नंदिकेश्वर रचित "अभिनय दर्पण" व "भरतार्णव"।

प्रमुख कलाकार सम्पादन