प्राचीन रोम

प्राचीन रोम इतालियन प्रायद्विपय् ८गु शताब्दी ईपूइ न्ह्यथंगु छगू प्राचीन जीवन्त लहना ख। भूमध्य सागरया सिथय् रोम नगरय् केन्द्रित थ्व लहना परिमार्जित जुया प्राचीन कालया दकले तःधंगु सभ्यताय् छगू जूवन।

रोमन लहनाया अधीनया क्षेत्र ५१० ईपू निसें ४८० इसं तक्क:      रोमन गणतन्त्र      रोमन साम्राज्य      पश्चिमी रोमन साम्राज्य      पूर्वी रोमन साम्राज्य

थ्व सभ्यताया करिब १२गु शताब्दीया अस्तित्त्वय् रोमन सभ्यता राजतन्त्रं कूलीनतन्त्रीय रोमन गणतन्त्र जुया निरंकुश रोमन साम्राज्य जुवन। थी-थी थाय्‌या मनुतयेत आक्रमण याना व सांस्कृतिक घुलन याना थ्व लहना दक्षिणी युरोप, पश्चिमी युरोप, एसिया माइनर, उत्तर अफ्रिका, उत्तर युरोपया भूभाग व पूर्वी युरोपया छुं भूभागयात थःगु अधीनय् लाकल। रोम सकल भूमध्यसागरीय क्षेत्रय् मू नगर व प्राचीन हलिमया छगू अहम् शक्ति केन्द्रया रुपय् स्थापित जुल। थ्व लहनायात थ्व स्वया न्ह्यः दूगु प्राचीन यवन लहनानाप स्वाना क्लासिकल एन्तिक्वितिया ग्रेको-रोमन हलिमया रुपय् नं कायेगु या।

पलिस्था

प्राचीन रोमया लहना रोमनगरं विकशित जूगु ख। रोमया बाखंकथं थ्व नगरया पलिस्था ७५३ इपूस रोमुलस व रिमस धाःपिं निम्ह दाजुकिजां याःगु ख। थ्व दाजुकिजापिंत छम्ह मिसा-धुं लहिना तधंयाःगु धैगु खं बाखनय् कनातःगु दु। थ्व नगर गन दयेकिगु धैगु खँय् दाजुकिजाया ल्वापू जुया रोमुलसं रिमसयात स्याःगु धका बाखनय कनातःगु दु। रोमुलसया नामं थ्व नगरया नां रोम जुवन। थ्व नगरय नगरवासीतेत आकर्षित यायेत मेमेगु थासं पिथना छ्वपिं मनूतेत थ्व नगरय दुथ्याःगु बाखं दु।

प्राचीन ग्रीक इतिहासकार दायोनिसियसया बाखनय् त्रोजन हताः धुंका त्रोयया राजकुमार एसियासं (Aeneas) छपुचः त्रोयमि नापं समुद्रया लं जुया न्हूगु त्रोइ नगर पलिस्था यायेत थाय् मालाःच्वंबिलय् ताइबर खुसिया सिथय् थ्यन। थ्व थासय् थ्यंबिलय् थ्व पुचःया मिजंत समुद्र जुजुं मेगु थाय माःवनिगु बिचाः तल धाःसा मिस्तेसं धाःसा थ्व हे थासय् च्वनिगु बिचाः यात। थ्व पुचःया छम्ह रोमा धाम्ह मिसां दक्वं लःख छ्वेका थ्व हे थासय् च्वनिगु बिचाः तल। थ्व पुचःया मिजंत न्हापा तंचाःसां लिपा थ्व थाय् च्वनेत सेल्लाःगु थाय् धकाः सीका थ्व पुचलं थन हे नगर दयेकल। थ्व हे रोमा धाम्ह मिसाया नामं थ्व नगरया नां वःगु धैगु बाखनय् कनातःगु दु।

रोमन चिनाखँमि भर्जिलया महाकाव्य एनिदय् धाःसा त्रोयमि राजकुमार एनियसं मिसात ताइबर खुसिं समुद्रय लिहां मवनिगु खं न्यंसा ताइबर खुसिइ मच्वंगु व लिपा एनियसया वंशजत अल्बान (Alban) जुजु जूगु व थ्व हे अल्बान वंशजं रोमुलस बुयावःगु धका च्वयातःगु दु।

कालखण्ड

प्राचीन रोमया इतिहासयात स्वंगु कालखण्डय् बिभाजित यायेछिं-

• राजतन्त्रकाल
• गणतन्त्रकाल
• साम्राज्यकाल

राजतन्त्रकाल

प्राचीन रोमया राजतन्त्रकालया यक्व च्वयातःगु दसु मदु। थ्व कालया अप्व खँ लिपाया गणतन्त्रकाल व साम्राज्यकालय् च्वयातःगु च्वखँया लिधंसाय् आधारित दु। थ्व कालया जुजुतेगु नां थ्व कथं दु-

कालखण्ड

सन्निकट कालखण्ड

दँ	जुजु	लिखँ
753–717 इपू	रोमुलस	रोमुलस व रिमसया दन्त्यकथाया पात्र
716–673 इपू	नुमा पम्पिलियस	रोमया दकलय् महत्त्वपूर्ण धार्मिक व राजनैतिक संस्था थ्व जुजुं दयेकूगु धैगु या
673–642 इपू	तुलस हस्तिलियस	अल्बा लङ्गाया पराजय
640–616 इपू	एङ्कस मार्सियस	सेबिन्स् व अल्बान् नाप हताः
616–579 इपू	लुसियस तार्किनियस प्रिस्कस	सेनेतया ल्या परिमार्जित याःगु व सर्कस म्याक्सिमस दयेकूगु
578–535 इपू	सर्भियस तुलियस	कम्पितालिया नखः व रोमन टंकणया विकास
535–509 इपू	लुसियस तार्किनियस सुपर्बस	रोमया अन्तिम जुजु

गणतन्त्रकाल

रोमन गणतन्त्रकाल (लातिन भासय् Res publica Romana; प्राचीन लातिन भासय्: [ˈreːs ˈpuːb.lɪ.ka roːˈmaː.na]) प्राचीन रोमन लहनाया राजतन्त्र व साम्राज्य कालखण्डया दथुया कालखण्ड ख। थ्व कालखण्ड ५०९इपूस रोमन राजतन्त्रया पतन निसें २७इपूस रोमन साम्राज्यया पलिस्था तक दयाच्वन। थ्व कालखण्डय् थ्व लहनां थःगु प्रभाव बिस्तार यासें सकल भूमध्यसागरया प्राधान्य व दकलय् प्रभावशाली जुल।

थ्व कालखण्डय् रोमन सरकारया नेतृत्व निम्ह कन्सुल(consul)तेसं यायेगु व्यवस्था जुल। कन्सुलत दँय् दच्छि नागरिकतेसं निर्वाचित यायेगु व्यवस्था दयाच्वन। कन्सुलतेत नियुक्त म्याजिस्त्रेसतेगु सेनेतं सल्लाह बीगु व्यवस्था दयाच्वन। तत्कालीन रोमन समाज व राजनीति श्रेणीबद्ध कथं विभक्त निपुचःतेगु संघर्षं प्रभावित जूगु खनेदु। थ्व निपुचः प्यात्रिसियन(patrician) व प्लेबियन(plebeian) ख। थ्व निपुचलय् प्यात्रिसियनत रोमया कुलीन बुं-थुवातेगु पुचः खः। थ्व पुचःया मनूत रोमया पलिस्थामितेगु वंशज जुयाच्वन। प्लेबियनत धाःसा लिपा रोमय् वःपिं बहुसंख्यक साधारण नागरिक जुयाच्वन। गणतन्त्रकालया पूर्वार्धय् वैधानिक कथं हे रोमया उच्चतम् ज्या कुलीनवर्ग वा प्यात्रिसियनतेगु जक ल्हातय् बीगु नियम दयाच्वन। थ्व कालखण्डय् बिस्तारं थन्यागु नियमत भंग जुजुं वन। थ्व नापं प्लेबियन वर्गया परिवार नं रोमया उच्च वर्ग जुइगु लं चाल। गणतन्त्रया नायःतेसं जनसेवा व जनसंरक्षणया सेल्लाःगु परम्परा व नैतिक नियम दयेकल। थुकिया लिच्वःया कथं रोमन लहनां थीथी सामरिक र राजनैतिक सफलता ल्हालाके फत। रोमया यक्व वैधानिक व व्यवस्थापिक संरचना लिपा जस्तिनियन संहिता (Justinian Code) व नेपोलियोनिक संहिता (Napoleonic Code) थें न्याःगु थी-थी च्वखँय् लिपिबद्ध जूवन। वर्तमान युरोप व हलिंया आपा देसय् नापं आधुनिक अन्तराष्ट्रिय संघ-संस्थाय् थ्व लहनाया वैधानिक सूत्रया छाप वर्तमान इलय् नं खनेदु।

गणतन्त्रकालया न्हापांगु निगु शदीइ रोमन गणतन्त्रं रणनीति व कूटनीति छ्येला मध्य इतालिं थःगु प्रभाव सकल इतालियन प्रायद्वीपय् थ्यंकल। थ्व लिपाया सदीइ थ्व लहनां थःगु प्रभाव उत्तर अफ्रिका, आइबेरियन प्रायद्विप व वर्तमान दक्षिण फ्रान्सय् विस्तारित यात। थुकिया २ सदीइ १गू सदीया अन्त्यय् थ्व लहनां थःगु प्रभाव आधुनिक फ्रान्स, ग्रीस व पूर्वी भूमध्यसागरीय तटय् थ्यंकल। थ्व कालखण्डय् गणतन्त्रय् आन्तरिक कलह तच्वल गुकिया लिच्वःकथं छझ्वः गृहयुद्ध जुल। थ्व गृहयुद्ध जुलियस सिजरया हत्याय् क्वचाल। जुलियस सिजरया हत्या धुंका गणतन्त्र साम्राज्यय् परिणत जुल।

गणतन्त्रकालया अन्त्य व साम्राज्यया सुरुवात गन जुल धैगु विषयय् मतभेद दु। थीथी इतिहासकारतेसं ४९इपूस जुलियस सिजरया रुबिकन खुसि पुलेगु तिथि, ४४इपूस सिजरया आजीवन अधिनायकत्त्वय् नियुक्ति व ३१इपूस मार्क एन्तनि व क्लियोप्यात्राया पराजययात साम्राज्यया पलिस्थातिथिया रुपय् कायेगु या। अथेजुसां आपालं इतिहासकारतेसं व प्राचीन रोमनतेसं रोमया सेनेतं अक्तेभियन सिजरयात असाधारण अधिकार बिया अगस्तस् पदवी ब्युगु २७इपूया तिथियात गणतन्त्रया पतनया रुपय् कायेगु या।

स्वयादिसँ

• प्राचीन यवन