ल्वाभः

ल्वाभः धाःगु छुं नं थन्याःगु ज्याभः ख गुकिया छ्येला थःगु शत्रुयात घाः यायेगु निंतिं, वशय् कायेगु निंतिं वा स्यायेगु निंतिं याइ। ल्वाभःया छ्येला आक्रमण यायेत, आक्रमण पनेत वा ख्यायेत यायेछिं। ल्वाभः छखेँ कथि थें सरल जुइफु धाःसा मेखें ब्यालिस्टिक प्रक्षेपास्त्र थें जटिल जुइ नं फु।

इतिहास

कास्ययुगया ल्वाभः

ल्वाभः थन्याःगु ज्याभः ख गुकियात युद्धय् छ्येलि। थ्व कथं वाण, तरवार निसें तोपतक्क सकल ज्याभः ल्वाभः ख। ल्वाभःया विकासया इतिहास मानव जातिया विकासया इतिहास ति हे पुलां। मानव जीवन आदिकाल निसें संघर्षपूर्ण दु। जीवनरक्षाया निंतिं मनुतयेसं भयानक व शक्तिशाली पशुनाप ल्वायेमाल। मनुनाप मेमेगु पशुति बल, ख्वातुगु छ्यँगु, तीव्र व घातक वा/दारा व लुसि मदुसाँ मनु नं थःगु बुद्धि छ्येला न्हापांगु शस्त्रतयेगु आविष्कार यात। कथिया विकास बरछा, गदा, तरवार, बल्लभ व आधुनिक संगीनय् जुल। थ्व कथं वांछया स्याइगु अस्त्रया विकास साधारण लोहँ जुया भाला, धनुष-वाण, गुलेल, गोला, ग्वली व आधुनिक परमाणु बमय् थ्यन।

ल्वाभःया विकास व अप्वयावःगु शक्तिया नापं प्रतिरक्षाया उपकरणया ज्या दयावल व थुमिगु आविष्कार जुल। संभवत: छ्यँगुयात पँ/कथिइ स्वाना दयेकातःगु ढालया कला सिक्क पुलांगु जुइफु। कालान्तरय् कवच व आधुनिक युगय् वया कवचयान (ट्याङ्क)या आविष्कार जुल। थ्व खनेदु कि मनुतयेसं संहारया साधनतयेगु निर्माण याबिले नापंनापं हे प्रतिरक्षाया साधनया नं विकास जुल।

प्रागैतिहासिक

An array of Neolithic artifacts, including bracelets, axe heads, chisels, and polishing tools.

वस्तुतेत ल्वाभःया रुपय् छेलिगु ज्या चिम्पाञ्जीइ खनेदु,^[१] गुकिया आधारय् प्राचीन गुंमनू (होमिनिद)तेसं करिब ५० लखः दँ न्ह्यः ल्वाभः छेलाहःगु अनुमान विज्ञतेगु दु। ^[२] अथे जुसां थन्यागु ल्वाभः गुंमनूया वातावरणय् दयाच्वनिगु ल्वहँ, कथि, झाः आदि जक्क जूगु व उकियात निश्चित ल्वाभःया आकार बीगु ज्या मजूगुलिं थ्व अनुमानयात पुष्टि यायेगु स्पष्ट भौतिक दसु लुइके मछिं। ल्वाभः धका बांलाक्क पुष्टि जूगु दकलय् पुलांगु लूगु दसु करिब ३ लखः दँ न्ह्यःया Schöninger Speere ख, थ्व च्यापु वांछ्वयेगु भालातेगु पुचः ख।^[३]^[४]^[५]^[६]^[७]

प्राचीन

A four-wheeled ballista drawn by armored cataphract horses, c. 400.

प्राचीन ल्वाभः नवपाषाण युगया ल्वाभःतेगु विकशित रुप ख। थन्यागु ल्वाभलय् महत्त्वपूर्ण विकास थीथी सामरिक प्रविधिया हिउपां जुल।

करिब ३३०० ईपूइ सीजः युगय् धातुया भःया विकास जुल, थ्व धुंका कँय् युगय् कँय्‌या तरवार व मेमेगु ल्वाभःया विकास जुल।

दकलय् न्हापांगु सामरिक दुर्गया दयेकेज्या कँय् युगय्^[८] जुल, गुकिलिं थ्व युगय् सुरक्षाया आवश्यकता अप्वया वःगु खँ क्यनि। दुर्ग वा किल्ला थुनेगु ल्वाभः दसु ब्यातरिङ्ग र्याम (battering ram)या विकास करिब २५०० इपूइ जूवन। ^[८]

नः युगया तरवार, नः युग स्वया न्ह्यःया कँय् युगया तरवार स्वया विशिष्ट मजूसां करिब १२०० ईपूइ सब-सहारा अफ्रिकाय् नःज्या विकास जुइ धुंका^[९] नयात ल्वाभःया विकासय् छ्येलाहल।^[१०]

सलःया गृहस्थीकरण व घःचाय् कथि (spoke) तयेगु करिब २००० इपूया प्रविधिया^[११] विकास नापं सलं ब्वाकिगु रथ दयावल। थन्यागु रथं हःगु न्हूगु गतिं ल्वाभःया प्रकृतिइ हिउपा हल। थन्यागु रथ करिब १३०० इपूइ थःगु दकलय् तच्वःगु चलनय् थ्यन व युद्धय् थुकिया छ्येला करिब ४ शदी ईपूइ आपाःथें हे मदयावन। ^[१२]

अश्वरोही सेनाया विकास नापं ल्वापूइ आक्रमणया वेग तच्वयावन।

लखय् सनिगु ल्वाभः दूगु हताः-लःखः दसु त्राइरिमया छ्येला करिब ७गु शदी इपू निसें जूल। ^[१३] थन्यागु लःखःतयेगु थाय् करिब ४गु शदीइ तःधंगु लःखतं काल।

मध्यकाल

This picture shows medieval Indian weapons

Ancient Chinese cannon displayed in the Tower of London.

मध्यकालीन युरोपया हताः मूरुपं कुलीन अश्वरोही नाइत व इमित ग्वहालि याइपिं पैदल सेनां ल्वात। थन्यागु सेनां थीथी गतिशील हताः व स्थीर घेराबन्दी रणनीति छ्येला ल्वापू यायेगु जुयाच्वन। सल गया जुइपिं नाइततेसं शूल वा भाला ज्वना शत्रुया सेना संगठनय् आक्रमण यायेगु व शत्रुया सेनाया संगठन स्यंकेधुंका खड्ग वा तरवारं पालिगु ज्या यानाच्वन। पैदल सेनां धाःसा दंगु ल्वाभः दसु भाला वा हुक, बला आदि छ्येला ल्वायेगु या। सेना छगू पेशाया रुपय् पलिस्था जूलिसें सेनाया ल्वाभलय् नं हिउपा वल व पैदल सेनां ताःहाकःगु पाइक (pike) छ्येलाहल। पाइकया हाकः साधारण कथं करिब ७-८ फित जुइ, नापं पैदल सेनां चिहाकःगु चुपि आदि ल्वाभः नं ज्वनिगु यानावला।

पूर्वी व मध्यपूर्वी हतालय् नं थन्यागु ल्वाभःत युरोप स्वया भिन्न रुपय् विकशित जुल।

बारुदया विकास सूदुर पूर्वय् चीनय् जुल। थुकिया विकास नापं प्राथमिक भरुवा बन्दूक छ्येलिपिं मस्कितियर (musketeers) धाःगु सेनाया विकास जुल, थ्व सेनायात पाइकम्यानतेसं रणभूमिइ रक्षा यायेगु जुयाच्वन। नापं, तुपःया विकासं त्रेबुशे (trebuchet)यात रणभूमिं लिकाना छ्वल।

पूर्व आधुनिक

युरोपया पूनर्जागरण कालय् युरोपय् दकलय् न्ह्यः बारुदीय ल्वाभःया छ्येला खनेदत। रणभूमिइ बन्दुक व रकेत थें न्यागु ल्वाभः खनेदत।

बारुद दूगु ल्वाभलय् बारुद रसायनिक रुपय् मुया छकलं गोला-गोलियात वांछइगु जूगुलिं गुणया आधारय् थन्यागु ल्वाभः पुलां तवःया भौतिक शक्ति छ्येला प्रक्षेपन याइगु ल्वाभः स्वया सिक्क प्रभावशाली जुवन। थन्यागु ल्वाभलय् उर्जा छकलं पिकायेछिनिगु जूगुलिं थन्यागु ल्वाभःया दकलय् पुलांगु रुप, दसु arquebus, नं मनूया शक्तिं सनिगु ल्वाभः स्वया शक्तिशाली जूवन। १६गु निसें १९गु शताब्दी तक्कया ईलय् बारुदीय ल्वाभःतेगु प्रभाव व महत्त्व तच्वया वन। नापं, थ्व ईलय् थ्व ख्यलय् छगू धुंका मेगु प्रगति जुयावन, दसु: बारुदीय ल्वाभलय् न्हू-न्हूगु सुधार, दसु बारुद च्याकिगु थासय् ताः(Lock)या दयेकेज्या, ल्वाभः ज्वलंया भिंकेज्या, प्रक्षेप्य ज्याय् भिंकेज्या आदि ज्या थ्व ईलय् जुल। संयुक्त राज्य अमेरिकाया गृह युद्ध बिलय् थीथी प्रविधि दसु मेसिन गन, कवचधारी (ironclad) हताः-लःखः आदि सैन्य ल्वाभःया रुपय् उदय जुल। थन्यागु ल्वाभःत वर्तमान ईलय् नं चिधंगु ल्वापूइ छ्येलिगु या। १९गु शताब्दीइ हताः-लःखःयात संकिगु उर्जास्रोत फसं संकिगु पालं हिलाः जीवाश्म इन्धन (दसु, हेंग्वा) छ्येला सनिगु स्तिम इञ्जिन जूवन।

The bayonet is used as both knife and polearm.

धाः दूगु ल्वाभःया युग तःहताः १ स्वया न्ह्यः छकलं राइफलद् (ध्वः सालाःतःगु) तुपःया विकास नापं क्वचाल। Howitzerतेसं पक्का किला व मेमेगु किलाबन्द संरचनातेत मुइका वनेफइगु क्षमता दयेकल। थुकिया विकास नापं सैन्य मामिलाय् छगू हिउपाः वलः व सैन्य सिद्धान्त व रणनीतिइ न्हूगु अध्याय न्ह्यथन।

औद्योगिक युगया हताःया छगू मू गुण प्राविधिक अभिवृद्धि ख। गनं न्हूगु प्रविधि वयेधुंका अन्यागु प्रविधि छकलं तच्वलं मेमेगु थासय् दयेकिगु वा अन्यागु प्रविधियात बुकेगु प्रविधि छकलं दयेकिगु ज्या थ्व ईलय् खनेदु। तःहताः १स विकास जूगु ल्वाभः प्रविधिइ दकलय् प्रभावशाली प्रविधित हताः-फय्‌खः, बुं-हताःखः(tank) आदि ख।

ल्वाभःतेगु थन्यागु विकास तःहताःतयेगु दथुया ईलय् नं जुया हे च्वन। थ्व ईलय् सकल थें हे औद्योगिक देय्‌तेसं थः-थःगु देसय् ल्वाभःतेगु विकास यात। तःहता २ बिलय् यक्व ल्वाभःतेगु विकास जुल। थ्व ईलय् हे हलिंया दकलय् न्हापांगु आणविक ल्वाभः रणभूमिइ खनेदत। थौंया यक्व आधुनिक सैन्य ल्वाभः, विशेषयाना बुंल्वाभः, तःहता २या ल्वाभःतेगु परिष्कृत रुप ख।

थी-थी ल्वाभः

पालिगु ल्वाभः

पालिगु ल्वाभः छगू प्रकारया प्राचीन ल्वाभः ख। थ्व ल्वाभलय् धाः दूगु सालूगु, पिचूगु धातुयात पालेत छ्येलिगु या। थन्यागु ल्वाभलय् छखे वा निखे धाः दयेफु। छुं पालिगु ल्वाभः थ्व कथं दु-

खड्ग
तरवार
कताना
मशेते
खुकुरी
खण्डा
खोपेश

मेमेगु ल्वाभः

चुपि (Blade)
- ख्वना वा खं (Scimitar)
तीमा व बला
नहाः (Armor)

लिधंसा

↑ Jill D. Pruetz and Paco Bertolani, Savanna Chimpanzees, Pan troglodytes verus, Hunt with Tools", Current Biology, March 6, 2007
↑ Rick Weiss, "Chimps Observed Making Their Own Weapons", The Washington Post, February 22, 2007
↑ Hartmut Thieme, Reinhard Maier (Hrsg.): Archäologische Ausgrabungen im Braunkohlentagebau Schöningen. Landkreis Helmstedt, Hannover 1995.
↑ Hartmut Thieme: Die ältesten Speere der Welt – Fundplätze der frühen Altsteinzeit im Tagebau Schöningen. In: Archäologisches Nachrichtenblatt 10, 2005, S. 409-417.
↑ Michael Baales, Olaf Jöris: Zur Altersstellung der Schöninger Speere. In: J. Burdukiewicz u. a. (Hrsg.): Erkenntnisjäger. Kultur und Umwelt des frühen Menschen. Veröffentlichungen des Landesamtes für Archäologie Sachsen-Anhalt 57, 2003 (Festschrift Dietrich Mania), S. 281-288.
↑ O. Jöris: Aus einer anderen Welt – Europa zur Zeit des Neandertalers. In: N. J. Conard u. a. (Hrsg.): Vom Neandertaler zum modernen Menschen. Ausstellungskatalog Blaubeuren 2005, S. 47-70.
↑ Lower Palaeolithic hunting spears from Germany. Hartmut Thieme. Letters to Nature. Nature 385, 807 - 810 (27 February 1997); doi:10.1038/385807a0, Nature.com
↑ ^८.० ^८.१ Gabriel, Richard A.. A Short History of War. 2010-01-08 कथं।
↑ Duncan E. Miller and N.J. Van Der Merwe, "Early Metal Working in Sub Saharan Africa" Journal of African History 35 (1994) 1-36; Minze Stuiver and N.J. Van Der Merwe, "Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa" Current Anthropology 1968.
↑ Gabriel, Richard A.. A Short History of War - Iron Age Revolution. 2010-01-08 कथं।
↑ Wheel and Axle Summary. BookRags.com (2010-11-02). 2011-06-13 कथं।
↑ Science Show: The Horse in History. abc.net.au (1999-11-13). 2011-06-13 कथं।
↑ The Trireme (1/2). Mlahanas.de. 2011-06-13 कथं।

[Pruetz1-1] Jill D. Pruetz and Paco Bertolani, Savanna Chimpanzees, Pan troglodytes verus, Hunt with Tools", Current Biology, March 6, 2007

[2] Rick Weiss, "Chimps Observed Making Their Own Weapons", The Washington Post, February 22, 2007

[3] Hartmut Thieme, Reinhard Maier (Hrsg.): Archäologische Ausgrabungen im Braunkohlentagebau Schöningen. Landkreis Helmstedt, Hannover 1995.

[4] Hartmut Thieme: Die ältesten Speere der Welt – Fundplätze der frühen Altsteinzeit im Tagebau Schöningen. In: Archäologisches Nachrichtenblatt 10, 2005, S. 409-417.

[5] Michael Baales, Olaf Jöris: Zur Altersstellung der Schöninger Speere. In: J. Burdukiewicz u. a. (Hrsg.): Erkenntnisjäger. Kultur und Umwelt des frühen Menschen. Veröffentlichungen des Landesamtes für Archäologie Sachsen-Anhalt 57, 2003 (Festschrift Dietrich Mania), S. 281-288.

[6] O. Jöris: Aus einer anderen Welt – Europa zur Zeit des Neandertalers. In: N. J. Conard u. a. (Hrsg.): Vom Neandertaler zum modernen Menschen. Ausstellungskatalog Blaubeuren 2005, S. 47-70.

[7] Lower Palaeolithic hunting spears from Germany. Hartmut Thieme. Letters to Nature. Nature 385, 807 - 810 (27 February 1997); doi:10.1038/385807a0, Nature.com

[ashow-siegecraft-8] ८.० ^८.१ Gabriel, Richard A.. A Short History of War. 2010-01-08 कथं।

[9] Duncan E. Miller and N.J. Van Der Merwe, "Early Metal Working in Sub Saharan Africa" Journal of African History 35 (1994) 1-36; Minze Stuiver and N.J. Van Der Merwe, "Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa" Current Anthropology 1968.

[10] Gabriel, Richard A.. A Short History of War - Iron Age Revolution. 2010-01-08 कथं।

[11] Wheel and Axle Summary. BookRags.com (2010-11-02). 2011-06-13 कथं।

[12] Science Show: The Horse in History. abc.net.au (1999-11-13). 2011-06-13 कथं।

[13] The Trireme (1/2). Mlahanas.de. 2011-06-13 कथं।

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]