खँलाबँला:ढाका विश्वविद्यालय

थ्व पौयात उल्था यानादिसँ

ढाका बिश्बबिद्यालय़ बर्तमाने बांलादेशेर सबचेय़े पुरातन सरकारी बिश्बबिद्यालय़। एटि ढाका शहरेर प्राणकेन्द्रे अबस्थित। एखाने त्रिश हाजारेर बेशि छात्र एबं १३०० र शिक्षक रय़ेछेॷ एटि १९२१ साले स्थापित हय़ॷ प्रति बछर एखाने प्राय़ ५००० छात्र भर्ति हय़ॷ

अबस्थान सम्पादन

ढाका बिश्बबिद्यालय़ ढाकार प्राय़ केन्द्रस्थले अबस्थित। एर उत्तर दिके निउ एलिफ्यान्ट रोड। पश्चिमे इडेन कलेज, दक्षिने बांलादेश प्रकौशल बिश्बबिद्यालय़, पूर्बे काजी नजरुल इसलाम एभिनिउ।

इतिहास सम्पादन

 
सन्त्रास बिरोधी राजु स्मारक भास्कर्य, ढाका बिश्बबिद्यालय़

ब्रिटिश औपनिबेशिक शासनकाले स्बाधीन जातिसत्तार बिकाशेर लक्ष्ये बिश शतकेर द्बितीय़ दशके ढाका बिश्बबिद्यालय़ प्रतिष्ठार प्रक्रिय़ा शुरु हय़। १९१२ सालेर २ फेब्रुय़ारी ढाकाय़ बिश्बबिद्यालय़ प्रतिष्ठार प्रतिश्रुति देन तॎकालीन ब्रिटिश भारतेर भाइसरय़ लर्ड हार्डिञ्ज। एर मात्र तिन दिन पूर्बे भाइसरय़ एर साथे साक्षा करे बिश्बबिद्यालय़ प्रतिष्ठार आबेदन जानिय़े छिलेन ढाकार नबाब स्यार सल्लिमुल्लाह, धनबाड़ीर नबाब सैय़द नओय़ाब आली चौधुरी, शेरे बांला ए. के. फजुलुल हक एबं अन्यान्य नेतृबृन्द। २७ मे बिश्बबिद्यालय़ प्रतिष्टार जन्य प्रस्ताब करेन ब्यरिस्टार आर. नाथानेर नेतृत्बे डि आर कुलचार, डः रासबिहारी घोष, नबाब सैय़द नओय़ाब आली चौधुरी, नबाब सिराजुल इसलाम, ढाकार प्रभाबशाली नागरिक आनन्दचन्द्र राय़, ढाका कलेजेर अध्यक्ष डब्लिऊ.ए.टि. आचिर्बल्ड, [जगन्नाथ कलेज-एर अध्यक्ष ललित मोहन चट्टोपाध्याय़, ढाका माद्रासार (बतर्मान कबि नजरुल सरकारि कलेज) तत्त्बाबधाय़क शामसुल ऊलामा आबु नसर मुहम्मद ओय़ाहेद, मोहाम्मद आली (आलीगड़), प्रेसिडेन्सि कलेजेर अध्यक्ष एइच.एइच.आर.जेमस, प्रेसिडेन्सि कलेजेर अध्यापक सि.डब्लिऊ. पिक, एबं संस्कृत कलेजेर अध्यक्ष सतीश्चन्द्र आचार्य। १९१३ साले प्रकाशित हय़ नाथान कमिटिर इतिबाचक रिपोर्ट एबं से बछरइ डिसेम्बर मासे सेटि अनुमोदित हय़। १९१७ साले गठित स्याडलार कमिशनओ इतिबाचक प्रस्ताब दिले १९२० सालेर १३ मार्च भारतीय़ आइन सभा पाश करे 'दि ढाका इउनिभार्सिटि अ्याक्ट (अ्याक्ट नं-१३) १९२०'।

छात्र-छात्रीदेर जन्य बिश्बबिद्यालय़ेर द्बार ऊन्मुक्त हय़ १९२१ सालेर १ जुलाइ। से समय़कार ढाकार सबचेय़े अभिजात ओ सौन्दयर्मन्डित रमना एलाकाय़ प्राय़ ६०० एकर जमिर उपर पूर्बबङ्ग एबं आसाम प्रदेशेर परित्यक्त भबनादि एबं ढाका कलेजेर (बर्तमान कार्जन हल) भबनसमूहेर समन्बय़े मनोरम परिबेशे गड़े उठे ढाका बिश्बबिद्यालय़।

तिनटि अनुषद ओ १२टि बिभाग निय़े एकटि आबासिक बिश्बबिद्यालय़ हिसेबे एर यात्रा शुरु हय़। कला, बिज्ञान ओ आइन अनुषदेर अन्तर्भूक्त छिल संकृत ओ बांला, इंरेजी, शिक्षा, इतिहास, आरबी, इसलामिक स्टाडिज, फार्सी ओ उर्दु, दर्शन, अर्थनीति ओ राजनीति, पदार्थबिद्या, रसाय़न, गणित एबं आइन।

प्रथम शिक्षाबर्षे बिभिन्न बिभागे मोट छात्रछात्रीर संख्या छिल ८७७ जन एबं शिक्षक संख्या छिल मात्र ६० जन। ये सब प्रथितयशा शिक्षाबिद बिश्बबिद्यालय़ेर प्रतिष्ठालग्ने शिक्षतार साथे जड़ित छिलेन तारा हलेनः हरप्रसाद शास्त्री, एफ.सि. टार्नार, मुहम्मद शहिदुल्लाह, जि.एइच.ल्यांली, हरिदास भट्टाचार्य, डबिउ.ए.जेनकिन्स, रमेशचन्द्र मजुमदार, स्यार ए. एफ. राहमान, सत्येन्द्रनाथ बसु, नरेशचन्द्र सेनगुप्त, ज्ञानचन्द्र घोष प्रमुख। द्बितीय़ बिश्बयुद्धकालीन अस्थिरता ओ भारतबिभक्ति आन्दोलनेर कारणे ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर अग्रयात्रा किछुटा ब्याहत हय़। १९४७ साले भारतपाकिस्तान नामक दुइटि स्बाधीन राष्ट्र प्रतिष्टित हय़। तॎकालीन पूर्बबङ्ग तथा पूर्ब पाकिस्तानेर राजधानी ढाकाय़ अबस्थित प्रदेशेर एकमात्र बिश्बबिद्यालय़-ढाका बिश्बबिद्यालय़के केन्द्र करे ए देशेर मानुषेर आशा-आकाङ्खा उज्जीबित हय़। नतुन उद्यमे ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर कर्मकान्ड शुरु हय़। तॎकालीन पूर्बबांलार ५५ टि कलेज ए बिश्बबिद्यालय़ेर अधिभुक्त हय़। १९४७-७१ समय़ेर मध्ये ५टि नतुन अनुषद, १६टि नतुन बिभाग ओ ४टि इनस्टिटिउट प्रतिष्ठित हय़।

१९५२ सनेर भाषा आन्दोलन थेके शुरु करे १९७१ एर स्बाधीनता युद्ध पर्यन्त बिश्बबिद्यालय़ेर रय़ेछे गौरबमय़ भुमिका। स्बाधीनता युद्धे ए बिश्बबिद्यालय़ पाकिस्तानि हानादार बाहिनीर आक्रमनेर शिकार हय़। एते ए बिश्बबिद्यालय़ेर शिक्षक-कर्मकर्ता-कर्मचारी एबं छात्र-छात्री सह शहीद हय़ेछेन बहुजन। बिश्बबिद्यालय़ेर शिक्षक ओ छात्रछात्रीदेर कठोर निय़न्त्रने राखार लक्षे १९६१ साले स्बैराचारी आइय़ुब खानेर सरकार प्रबर्तित अर्डिन्यान्स बातिलेर जन्य षाटेर दशक थेके शिक्षकदेर दाबिर परिप्रेक्षिते स्बाधीनतार पर गनप्रजातन्त्री बांलादेशेर जातीय़ संसद उक्त अर्डिन्यान्स बातिल करे ढाका बिश्बबिद्यालय़ अर्डार-१९७३ जारि करे। बर्तमाने बिश्बबिद्यालय़ एइ अर्डार द्बारा परिचालित हय़े आसछे।

बिश्बबिद्यालय़ेर अन्तर्गत प्रतिष्ठान सम्पादन

देशेर सर्ब प्राचीन एइ बिश्बबिद्यालय़े बर्तमाने १० टि अनुषद, ५१ टि बिभाग, ९ टि इनस्टिटिउट एबं ३३ टि गबेषना केन्द्र रय़ेछे। एछाड़ा छात्र-छात्रीदेर थाकार जन्ये रय़ेछे २० टि आबासिक हल ओ होस्टेल।

अनुषद समूह सम्पादन

ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर अनुषद ओ एर अन्तर्गत बिभाग गुलो हल:

कला अनुषद सम्पादन

 
अपराजेय़ बांला, ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर कला भबनेर सामने अबस्थित एकटि भास्कर्य

प्रतिष्ठा काल: १९२१

बिभाग समूह:

१। बांला:ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर प्रतिष्ठा लग्न थेकेइ बांला बिभाग एर कार्यक्रम शुरु करे। ए बिभागेर प्रथम अध्यापक ओ बिभागीय़ प्रधान छिलेन महामहोपाध्याय़ हरप्रसाद शास्त्री। मुहम्मद शहिदुल्लाहओ (परे डक्टर) तखन थेकेइ एइ बिभागेर प्रभाषक हिसेबे निय़ोग लाभ करेन। डः मुहाम्मद शहिदुल्लाहेर मत आरओ अनेक मनीषी, शिक्षक, शिक्षाबिद एबं गबेषक एर बिभागेर मर्यादा बृद्धि करेन। १९५२ साले भाषा आन्दोलनेर समय़ एइ बिभागेर भूमिका गुरुत्बपूर्ण। अध्यापक मुहम्मद आबदुल हाइय़ेर सम्पादनाय़ प्रकाशित (१९५८ थेके) "साहित्य पत्रिका" बिभागेर गबेषणार गौरबमय़ ऐतिह्य एखन पर्यन्त धरे रेखेछे। १९७१-एर महान स्बाधीनता युद्धेर समय़ओ बांला बिभाग समग्र बिश्बबिद्यालय़े गौरबोज्ज्बल भूमिका रेखेछे। एइ बिभागेर शिक्षक अध्यापक मुनीर चौधुरी, मोफाज्जल हाय़दार चौधुरी ओ आनोय़ार पाशा एबं कय़ेकजन छात्र आत्मदान करे शहिदेर मर्यादा लाभ करेछे। अध्यापक मुनीर चौधुरी आबिस्कृत मुनिर अपटिमा" नामक टाइपराइटार बांला बिभागेर आरेकटि अबदान।

२| इंरेजी:इंरेजी बिभाग ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर सबय़स्क। बर्तमाने एइ बिभागे ३६ जन पूर्णकालीन शिक्षक, १ जन अनारारी अध्यापक, १ जन खन्डकालीन अध्यापक एबं १ जन खन्डकालीन शिक्षक रय़ेछेन। इंरेजी बिभागेर इतिहासके तिनटि सुनिर्दिष्ट पर्याय़े भाग करा याय़। बृटिश पर्याय़े प्रथम बिभागीय़ प्रधान नियुक्त हय़ेछिलेन सि. एल. रेन१९४७-एर देश बिभागेर पर पुरोनो शिक्षकदेर अनेके इंरेजी बिभाग त्याग करेन। तबे परबर्तिते अध्यापक ए. जि. स्टक एर मत पन्डित ब्याक्ति एइ बिभागे योग देन। साहित्येर एबं भाषार अन्यबिध उन्नय़ने बड़ अबदान राकाा्र मतो छात्र तैरि करार ऐतिह्यबाही भूमिकाओ ए-बिभाग सब समय़ पालन करेछे। इंरेजी बिभागेर अनेक शिक्षक ओ छात्र भाषा आन्दोलन ओ मुक्तियुद्धे सक्रिय़ भूमिका पालन करेछेन। दु'जन शिक्षक डः जोतिमर्य़ गुहठाकुरता एबं जनाब राशिदुल हासान एबं ७ जन छात्र १९७१-ए शहिद हन।

३। फार्सि ओ उर्दु:१९२१ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़ ये कय़टि बिभाग निय़े कार्यक्रम शुरु करे फार्सिउर्दु तार अन्यतम। तखन फार्सिते स्नातकोत्तर एबं उर्दु साबसिडिय़ारि हिसेबे शिक्षादान करा हत। १९४७ साले पाकिस्तान प्रतिष्ठार पर उर्दुते स्नातक (सम्मान) ओ स्नातकोत्तर कोर्स शुरु हय़। एइ बिभागेर प्रथम बिभागीय़ प्रधान खान बाहादुर फिदा आली खान। बिभागेर उल्लेख्ययोग्य शिक्षकगनेर मध्ये छिलेन ड: आन्दालिब शादानी, डः शओकत सबजओय़ारी, ड. हानिफ आफताब आहमेद सिद्दिकी।। बांलादेशे फार्सि ओ उर्दु चर्चा एबं एर बिशाल ओ बैचित्रमय़ साहित्य भान्डार थेके रस आस्बादनेर क्षेत्रे ए बिभागटि गुरुत्बपूर्ण भूमिका पालन करछे।

४। दर्शन:दर्शन बिभागेर शुरु ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर प्रतिष्ठा लग्न थेके। १९५२-५३ शिक्षाबर्षे दर्शन बिभाग "दर्शन ओ मनोबिज्ञान" बिभाग नामे परिचिति लाभ करे। १९६५ सालेर आगस्ट मासे मनोबिज्ञान बिभाग दर्शन बिभाग थेके आलादा हय़े याय़। बांलादेशेर मुक्तियुद्धेर सूचनालग्ने शहीद हन दर्शन बिभागेर अध्यापक ओ तॎकालीन बिभागीय़ प्रधान ड. गोबिन्द चन्द्र देब। प्रतिष्ठा लग्ने एर बिभागीय़ प्रधान छिलेन जर्ज ह्यारि ल्यांलि। शहीद ड. गोबिन्द चन्द्र देब तार मृत्युर पूर्बे दर्शन गबेषणा, बिशेष करे मानबकल्यान, सामाजिक प्रगति, बिश्बभातृत्ब ओ बिश्बशान्तिर जन्य ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर रेजिस्ट्रारेर अनुकुले तार स्थाबर अस्थाबर सम्पत्तिर ५०% उइल करे दिय़े यान। तार उइलकृत अर्थे १९८० सालेर डिसेम्बर मासे दर्शन बिभागे प्रतिष्ठित हय़ "देब सेन्टार फर फिलसफिक्याल स्टाडिस"। एइ केन्द्रेर उद्योगे निय़मित भाबे "दर्शन ओ प्रगति" नामे एकटि बांला एबं Phylosophy and Progress नामे एकटि इंरेजी जार्नाल प्रकाशित हय़। केन्द्रेर उद्योगे मासिक सेमिनार एबं प्रतिबछर देब स्मारक बक्तृता अनुष्ठित हय़।

५। इतिहास: १९२१ सालेर १ जुलाइ ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर साथेइ इतिहास बिभागेर यात्रा शुरु हय़। शुरुते मात्र ७ जन स्नातक सम्मान श्रेणीर शिक्षार्थी थाकलेओ १९२३ साले स्नातकोत्तर शेष पर्बे १४ जन शिक्षार्थी भर्ति हय़। शुरुते बिभागे शिक्षक छिलेन मात्र ५ जन। बर्तमाने २९ जन निय़मित शिक्षक ओ २ जन संख्यातिरिक्त शिक्षक, १ जन अनारारि शिक्षक एबं ५ जन खन्डकालीन शिक्षक रय़ेछेन। स्नातक ओ स्नातकोत्तर पर्याय़े शिक्षार्थीर संख्या ६०० जन। शुधु शिक्षा क्षेत्रे नय़, सांस्कृतिक कर्मकान्डे ओ खेलाधुलाय़ ए बिभागेर उज्ज्बल भुमिका रय़ेछे। त्रिशेर दशक थेके आज पर्यन्त बिभिन्न आन्दोलन संग्रामे एइ बिभागेर भूमिका अपरिसीम। मुक्तियुद्धे एइ बिभागेर ३ जन शिक्षक ओ ३ जन छात्र शहीद हन।

६। आरबी:१९२१ साले आरबी ओ इसलामी स्टाडिज बिभाग हिसेबे ढाका बिश्बबिद्यालय़े आरबी शिक्षा शुरु हय़। शामसुल ओलामा आबु नसर अहीद छिलेन आरबी बिभागेर प्रथम बिभागीय़ प्रधान। ढाका बिश्बबिद्यालय़ एर छात्रदेर मध्य थेके मध्य थेके प्रथम उपाचार्य एइ बिभागेरइ छात्र ओ शिक्षक डः एस.एम.हुसाइन१९८० साले आरबी बिभाग स्बतन्त्र बिभागे परिनत हय़। प्रतिष्ठाकाले बिभागेर शिक्षक छिलेन मात्र चार जन। बर्तमाने (२००६) एकुश जन शिक्षक आछेन एबं छात्र/छात्री संख्या प्राय़ पाँच शताधिक। प्रतिष्ठालग्न थेके ए बिभागेर शिक्षार्थीरा जातीय़ ओ आन्तर्जातिक पर्याय़े गुरुत्बपूर्ण अबदान रेखे चलेछे।


७। इसलामिक स्टाडिज:१९२१ साले प्रतिष्ठित आरबी ओ इसलामिक स्टाडिज बिभाग १९८० साले बिभक्त हय़े स्बतन्त्र "इसलामिक स्टाडिज" बिभाग हिसेबे परिचिति लाभ करे। बर्तमाने एइ बिभागे प्राय़ १७ जन शिक्षक रय़ेछेन।

८। इसलामेर इतिहास ओ संष्कृति:मात्र तिन जन शिक्षक निय़े १९४८ साले इतिहास ओ संस्कृति बिभाग प्रतिष्ठित हय़। इतिहास बिभागेर बिभागीय़ प्रधान अध्यापक आब्दुल हालिम शुरुते एइ बिभागेर अध्यक्षेर दाय़ित्ब पालन करेछिलेन। १९५० साले अध्यापक आबु माहमेद हाबिबुल्लाह बिभागीय़ प्रधानेर दाय़ित्ब निले पूर्णाङ्ग बिभाग हिसेबे यात्रा शुरु हय़ एइ बिभागेर। आबु माहमेद हाबिबुल्लाह छाड़ाओ बिभिन्न समय़े एइ बिभागे शिक्षकता करेछेन अध्यापक ममताजुर रहमान तरफदार, अध्यापक मुहाम्मद सिराजुल इसलाम, अध्यापक एस एम इमामुद्दिन, अध्यापक आगा माहदि हुसाय़न, अध्यापक एस. ए. किउ. हुसाय़नी प्रमुख बिख्यात पन्डितबर्ग।

९। संष्कृत ओ पालि:संस्कृतपालि भाषा-साहित्य ए उपमहादेशेर प्राचीन शिक्षा, संस्कृति, धर्म, दर्शन ओ इतिहासेर प्रधान बाहन। ए अञ्चलेर अतीत ऐतिह्येर सङ्गे संस्कृत ओ पालिर सम्पर्क अबिच्छेद्य। १९२१ साल थेकेइ ढाका बिश्बबिद्यालय़े संस्कृत ओ पालि बिषय़क शिक्षा कार्यक्रम शुरु हय़। तारपर बिभिन्न नामे बिभिन्न समय़े ए बिभाग परिचिति लाभ करे। १९५० साले बांला ओ संस्कृत बिभाग एबं १९७० साले संस्कृत ओ पालि बिभाग। बर्तमाने शेषोक्त नामइ अब्याहत आछे। ए उपमहादेशेर प्रथितयशा पन्डितदेर अनेकेइ एइ बिभागेर शिक्षक हिसेबे दाय़ित्ब पालन करेछेन। ताँदेर मध्ये महामहोपध्याय़ हरप्रसाद शास्त्री, ड. सुशिलकुमार दे, ड. मुहाम्मद शहीदुल्लाह प्रमुखेर नाम उल्लेखयोग्य। एइ बिभागेर स्नातक (सम्मान) ओ स्नातकोत्तर डिग्रिर साथे साथे एम.फिल. ओ पिएइच.डि डिग्रिर कार्यक्रमओ शुरु हय़।

१०। तथ्य बिज्ञान ओ ग्रन्थागार ब्यबस्थापना

११। भाषातत्त्ब

१२। नाट्यकला ओ सङ्गीत

१३। बिश्ब धर्मतत्त्ब

बिज्ञान अनुषद सम्पादन

१९२१ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर प्रतिष्ठालग्न थेके बिज्ञान अनुषद एर शिक्षा ओ गबेषणा कार्यक्रम शुरु हय़। प्रथमे पदार्थ बिज्ञान, रसाय़न ओ गणित एइ तिनटि बिभाग निय़े एइ अणुषद यात्रा शुरु करे। बिज्ञान अणुषदेर अधीने कय़ेकटि केन्द्र आछे। एगुलो हलः बोस सेन्टार फर ए्याडभान्सड स्टाडिज एन्ड रिसार्च, सेमि कन्डाक्टर टेकनोलजि रिसार्च सेन्टार, रिनिउय़ेबल एनार्जि रिसार्च सेन्टार, ब-द्बीप गबेषणा केन्द्र, दु्र्योग गबेषणा प्रशिक्षण ओ ब्यबस्थापना केन्द्र।

 
कार्जन हल - मूल भबन

बिभाग समूह

१। पदार्थ बिज्ञान बिभाग :१९२१ साले प्रतिष्ठित बारटि बिभागेर एकटि ह्ल पदार्थ बिज्ञान बिभाग। प्राय़ जन्म लग्नेइ एइ बिभागेर शिक्षक हिसेबे योगदान करेन कलकाता बिश्बबिद्यालय़ेर तरुण शिक्षक ओ प्रतिभाबान बिज्ञानी सत्येन्द्रनाथ बसु। देश बिभागेर समय़ अधिकांश कृती शिक्षक एइ बिभाग त्याग करे भारते चले यान। तारपरओ परबर्तिकाले तात्त्बिक पदार्थ बिज्ञान, निउक्लीय़ पदार्थ बिज्ञान, कठिनाबसस्थार पदार्थ बिज्ञान, जैब ओ चिकिॎसा पदार्थ बिज्ञान, सौरशक्ति, भू-पदार्थ बिज्ञान, आबहाओय़ा बिज्ञान ओ लेजार पदार्थ बिज्ञाने क्रमे क्रमे सक्रिय़ गबेषकेर कर्मकान्डे एइ बिभाग बर्तमाने बांलादेशेर बृहत्तम बिज्ञान बिभागे परिनत हय़ेछे एबं एर अबदान ओ सम्प्रसारण अब्याहत रय़ेछे।

२। गणित बिभाग:१९२१ साले प्रख्यात गणितबिद अध्यापक भूपतिमोहन सेन ओ डः नलिनीमोहन बसुर नेतृत्बे ढाका बिश्बबिद्यालय़े गणित बिभागेर कार्यक्रम शुरु हय़। प्रथमे पूर्ब बांला सरकारेर सेक्रेटारिय़ेट भबनेर कक्षे एबं किछु काल कार्जन हलेर पश्चिम दोतालाय़ गणित बिभाग अबस्थित छिल। तारपर बर्तमान प्राणिबिद्या बिभागेर नीचतलार पूर्बदिकेर अर्धांशे बिभागटि सामय़िक अबस्थित छिल। एरपर एकइ भबनेर तिन तलार पश्चिम दिकेर अर्धेक अंश गणित बिभागके देओय़ा हय़। सर्बशेष, १९६५ साले साय़ेन्स एनेक्स भबनेर तिन तला गणित बिभागेर जन्य ठिक करा हय़। १९७४-७५ शिक्षाबर्षे एम.फिल. कोर्स एबं १९९६-९७ शिक्षाबर्षे चार बछर मेय़ादि समन्बित सम्मान कोर्स चालु हय़।

३। रसाय़न बिभाग: ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर रसाय़न बिभाग बांलादेशेर एकटि अन्यतम ऐतिह्यबाही बिभाग। १९२१ साले बिश्बबिद्यालय़ प्रतिष्ठार साथेइ एइ बिभागेर शुरु। सम्मान, स्नातक, एम.फिल. ओ पि.एइच.डि शल बर्तमाने एइ बिभागेर छात्र-छात्री संख्या प्राय़ ९१० जन ओ शिक्षक ३६ जन। एइ बिभागेर प्राक्तन बिभागीय़ प्रधान अध्यापक मोकाररम होसेन खन्दकारेर नामानुसारे ढाका बिश्बबिद्यालय़े मोकाररम होसेन खन्दकार बिज्ञान भबन निर्मित हय़ेछे। बिज्ञानी मोकाररम होसेनेर स्मरणे ढाका बिश्बबिद्यालय़े मार्च १२, १९८१ थेके बिज्ञान भित्तिक स्मारक बक्तृता चालु हय़, या आजओ अब्याहत रय़ेछे। एइ बिभागे प्राक्तन छात्र कर्तृक बिभागेर छात्र/छात्रीदेर जन्य दुइटि अभ्यन्तरीण बृत्ति प्रचलित रय़ेछे। एगुलो हल यथाक्रमे फातेमा-तामिजउद्दिन स्कलारशिप एबं आब्दुल आजिज पाटोय़ारी मेमोरिय़ाल आन्डारग्राजुय़ेट स्कलारशिप।

४। परिसंख्यान बिभाग:बांलादेशेर प्रथम एकाडेमिक भाबे स्बीकृत परिसंख्यानबिद ओ साहित्यिक अध्यापक डः काजी मोताहार होसेन बांलादेशे परिसंख्यान शिक्षा ओ गबेषणा बिस्तारे सुदुरप्रसारी चिन्ताभाबना करे मात्र एकजन सुदक्ष परिसंख्यानबिद शहीद अध्यापक ए.एन.एम. मुनिरुज्जामानके निय़े १९५० साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े परिसंख्यान बिभागेर गोरापत्तन करेन। काजी मोताहार होसेन छिलेन एर प्रथम बिभागीय़ प्रधान। एइ बिभागेर कय़ेकजन परिसंख्यानबिद आन्तजार्तिक ख्याति अर्जने सक्षम हय़ेछेन। एइ बिभागे स्नातक (सम्मान), स्नातोकत्तर, एम.फिल ओ पि.एइच.डि पर्याय़े शिक्षा ओ गबेषणार सुयोग सुबिधा रय़ेछे।

५। भूगोल ओ परिबेश बिभाग:१९४७-४८ साले अध्यापक नाफिस आहमेदेर उद्योगे प्रतिष्ठित हय़ भूगोल बिभाग। प्रथमे एखाने शुधुमात्र पोस्ट-ग्राजुय़ेट कोर्स चालु छिल। १९५४ साले भूगोले स्नातक (सम्मान) कोर्स चालु हय़। सम्मान ओ स्नातकोत्तर पर्याय़े प्रथमे प्राकृतिक ओ मानबिक भूगोलेर बिभिन्न शाका चालु हय़। श्रेणीकक्षेर बाइरे हाते-कलमे शेखार जन्य फिल्ड-ट्रिप, फिल्ड-स्टाडिज ओ फिल्ड-क्याम्प सह माठ जरिप एबं भूमिब्यबहार जरिपेर उपर बिशेष गुरत्ब देओय़ा हत। १९९६ साल थेके नाम परिबर्तन करे "भूगोल ओ परिबेश बिभाग" करा हय़। एइ बिभागे स्नातकोत्तर श्रेणीर कोर्सभित्तिक डिग्रिर पाशापाशि मेधाबी छात्रछात्रीदेर थिसिसेर माध्यमे डिग्रि प्रोग्रामओ चालु आछे।

६। भूतत्त्ब बिभाग:१९४९ साले भूतत्त्ब बिभाग प्रतिष्ठित हबार पर प्रथमे सनातन पास कोर्स पद्धतिते बि.एस.सि. डिग्रि प्रबर्तन करा हय़। १९५७ सने एम.एस.सि., १९६७ सने तिन बछर मेय़ादि स्नातक (सम्मान) ओ १९९८ सने चार बछरेर समन्बित सम्मान कोर्स चालु हय़। एइ बिभागे बर्तमाने २३ जन शिक्षक रय़ेछेन। एइ बिभागे जातीय़ ओ आन्तर्जातिक ख्यातिसम्पन्न बेश किछु प्रतिष्ठानेर यौथभाबे गबेषणा कार्यक्रम चालु रय़ेछे। एसब बिश्बबिद्यालय़ेर मध्ये मार्किन युक्तराष्ट्रेर Columbia University अन्यतम। एइ बिभागेर पठित बिषय़ेर मध्ये Hydrology, Petroleum Geology, Environmental Geology, Fieldwork एबं Geological Mapping जातीय़ उन्नय़ने यथेष्ट कार्यकर भूमिका रेखे चलेछे।

७। फलित पदार्थ बिज्ञान ओ इलेकट्रनिक्स बिभाग:Communication ओ Electronics एर बिशेष प्रय़ोजनीय़ता अनुभब करे १९६५ साले स्नातोकत्तर पर्याय़े मात्र २५-जन छात्र निय़े फलित पदार्थबिद्या बिभागेर सूचना हय़। अध्यापक शाह मोः फजलुर रहमान बिभागेर प्रतिष्ठा चेय़ारम्यान छिलेन। बांलादेश स्बाधीन हबार पर देशे इलेकट्रनिक्स ओ टेलिकमिउनिकेशन शिक्षार द्रुत उन्नय़नेर जन्य बिभागे धीरे धीरे बिभिन्न आधुनिक कोर्स चालु हय़। १९७४ साले एइ बिभागे स्नातक (सम्मान) कोर्स चालु हय़। बर्तमाने एइबिभागे स्नातकोत्तर, एम. फिल ओ पि.एइच.डि कोर्सओ चालु आछे।

'८। फलित रसाय़न ओ रासाय़निक प्रयुक्ति बिभाग:फलित रसाय़न ओ रासाय़निक प्रयुक्ति बिभागेर जन्म हय़ १९७२ साले। रसाय़न, रसाय़निक प्रयुक्ति ओ रसाय़निक प्रकौशल समन्बय़े कोर्स कारिकुलाम एमन भाबे तैरि करा हय़ेछे येन एखान थेके डिग्रिप्राप्त छात्र-छात्रीरा शिल्पकारखानाय़ तादेर ज्ञान दक्षतार साथे प्रय़ोग करते पारे।

९। कम्पिउटार साय़ेन्स एन्ड इञ्जिनिय़ारिं बिभाग:१९९२ सालेर १ सेप्टेम्बर ढाका बिश्बबिद्यालय़े कम्पिउटार बिभाग प्रतिष्ठित हय़। २००४ सालेर २७ मार्च बिभागेर नाम परिबर्तन करे कम्पिउटा बिज्ञान ओ प्रकौशल करा हय़। बिभागटि साय़ेन्स कमप्लेक्स भबनेर तृतीय़ ओ चतुर्थ तलाय़ अबस्थित। एइ बिभाग गड़ार क्षेत्रे प्रतिष्ठाता चेय़ारम्यान अध्यापक डः लुॎफर रहमानेर अबदान उल्लेखयोग्य।

आइन अनुषद सम्पादन

१९२१ साले प्रतिष्ठित ढाका बिश्बबिद्यालय़ ये तिनटि अणुषद निय़े यात्रा शुरु करे आइन अणुषद तादेर अन्यतम। १९७३ साल पर्यन्त आइन अणुषदेर अधीने दु'बछर मेय़ादि स्नातक कोर्स एल एल बि (सन्धाकालीन) चालु छिल। १९७३-७८ शिक्षाबर्ष हते एल एल बि कोर्स एर परिबर्ते तिन बछर मेय़ादि एल एल बि अनार्स कोर्स चालु करा हय़। १९७६-७७ शिक्षाबर्ष हते एल एल बि (अनार्स) चार बछर करा हय़। ए अणुषद थेके Journal of the Faculty of Law (The Dhaka University Studies Part-F) नामे एकटि बार्षिक पत्रिका निय़मितभाबेइ प्रकाशित हच्छे।

बिभाग समूह

१। आइन बिभाग

सामाजिक बिज्ञान अनुषद सम्पादन

प्रतिष्ठा काल: १९७०

बिभाग समूह

१। अर्थनीति बिभाग : ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर अर्थनीति बिभागेर यात्राओ सेइ १९२१ साल थेकेइ शुरु। शिक्षा ओ गबेषणार प्रसाते ए बिभागेर सुदीर्घ ऐतिह्य रय़ेछे। प्रथम थेकेइ उन्नत शिक्षा ओ आधुनिक ज्ञान चर्चार एकटि प्राणकेन्द्रे परिणत हय़ अर्थनीति बिभाग। ए बिभाग देशेर मूलधारार अर्थनीति चर्चार क्षेत्रे दिकनिर्देशकएर भूमिका पालन करे एबं देशेर अर्थनीति बिषय़क इस्यु गुलो निय़े आलोचना करे। ए बिभागेर शिक्षक ओ छात्रदेर गबेषणा पत्र पृथिबीर बिख्यात जार्नाल समूहे प्रकाशित हय़ेछे। बर्तमाने ३० जन शिक्षक ए बिभागे कर्मरत आछेन। बिभिन्न बर्ष मिलिय़े प्राय़ ७५० जन छात्र छात्री एइ बिभागे शिक्षाग्रहण करछे।

२। राष्ट्रबिज्ञान बिभाग :१९३८ साले अर्थनीति बिभाग थेके पृथक हय़े एकटि सतन्त्र बिभाग हिसेबे राष्ट्रबिज्ञान बिभागेर यात्रा शुरु। देबेन्द्रनाथ ब्यानार्जि छिलेन एइ बिभागेर प्रतिष्ठा चेय़ारम्यान। सेइ थेके शुरु करे राष्ट्रबिज्ञान बिभाग एखन ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर अन्यतम बृहत्तम बिभाग। बर्तमाने एइ बिभागे छात्र संख्या प्राय़ १,२००। एर मध्ये ९२५ जन सम्मान श्रेणीर। १९८६ साल थेके एइ बिभाग पि.एइच.डि डिग्रि प्रदान शुरु करे। बर्तमाने (२००६) एइ बिभागे शिक्षक संख्या ३२ जन। एखाने राष्ट्रबिज्ञानेर प्राय़ सकल शाखाय़ शिक्षा प्रदान करा हय़। एर मध्ये प्राच्य ओ पाश्चात्येर राष्ट्रचिन्ता, बांलादेशेर राजनीति, आन्तजार्तिक राजनीति, मध्यप्राच्य ओ पूर्ब एशिय़ार राजनीति बिशेषभाबे उल्लेखयोग्य। एइ बिभागेर शिक्षकगन बेश कय़ेकटि गबेषणा केन्द्र परिचालना करेछेन। एगुलो हच्छे Center for East Asian Studies, Center for Human Society एबं Center for Japan Studies.

३। आन्तर्जातिक सम्पर्क बिभाग:बर्तमान पृथिबीते एक राष्ट्रेर साथे अन्य राष्ट्रेर आन्तःसम्पर्क पर्यालोचना एकटि गुरुत्बपूर्ण बिषय़। भू-राजनैतिक प्रसङ्ग छाड़ाओ एर सामाजिक, अर्थनैतिक ओ मानबिक ताॎपर्य रय़ेछे। एकारनेइ १९४७ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े आन्तर्जातिक सम्पर्क बिभागेर यात्रा शुरु हय़। केबल एम.एस.एस. प्रोग्राम दिय़े यात्रा शुरु हलेओ १९६८ साल थेके बि.एस.एस. प्रोग्राम शुरु हय़। एइ बिभागे एकटि सार्टिफिकेट कोर्सओ चालु आछे। बर्तमाने एटि सामाजिक बिज्ञान बिभाग अनुषदेर एकटि उल्लेखयोग्य बिभाग।

४। समाज बिज्ञान बिभाग:प्रय़ात अध्यापक ए.के.नाजमुल करिमेर उद्योगे ओ इउनिसेफेर आर्थिक सहयोगिताय़ १९५७ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े कला अनुषदेर अधीने समाजबिज्ञान बिभाग प्रतिष्ठित हय़। १९७३ सने सामाजिक बिज्ञान अनुषद चालु हबार पर बिभागटि एइ अनुषदेर अन्तर्भूक्त हय़। एइ बिभागे स्नातक (सम्मान) ओ स्नातकोत्तर प्रोग्रामेर साथे साथे पि.एइच.डि ओ एम.फिल. प्रोग्राम चालु आछे। समाजबिज्ञान बिभागे अध्यापक नाजमुल करिम प्रतिष्ठित एकटि जादुघर आछे या बांलादेशेर सार्बिक संस्कृतिके प्रतिफलित करे।

५। लोक प्रशासन बिभाग:स्बाधीन बांलादेशे १९७२ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े लोक प्रशासन बिभाग चालु हय़। प्रतिष्ठा लग्न थेकेइ एइ बिभागे मास्टार्स कोर्स चालु हय़। एरपर आशिर दशकेर प्रथम दिके एम.फिल. ओ पिएइच.डि कोर्स चालु हय़। एइ बिभाग प्रतिष्ठार सङ्गे ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर स्बाधीनता-उत्तर प्रथम उपाचार्य अध्यापक मोजाफफर आहमेद चौधुरी एबं लोक प्रशासन बिभागेर प्रतिष्ठाता अध्यापक नुर मुहाम्मद मिञार भूमिका गुरुत्बेर साथे स्मरणयोग्य। शुरुते राष्ट्र बिज्ञान बिभाग थेके पाँचजन शिक्षक लोक प्रशासन बिभागे योगदान करे। स्नातक (सम्मान) डिग्रिर साथे साथे एइ बिभाग थेके स्नातकोत्तर ओ एम.फिल डिग्रि प्रदान करा हय़।

६। गणयोगायोग ओ सांबादिकता बिभाग:गणयोगायोग ओ सांबादिकता बिभाग चालु हय़ १९६२ साले। प्रथमे एर नाम छिल सांबादिकता बिभाग एबं तखन केबल एक बछरेर डिप्लोमा कोर्स छिल। १९६८ साले डिप्लोमा कोर्सेर साथे दुइ बछर मेय़ादि मास्टार्स कोर्स चालु हय़। १९७८ साले तिन बछर मेय़ादि स्नातक (सम्मान) कोर्स चालु हय़। बर्तमाने चार बछर मेय़ादि सम्मान कोर्स चालु आछे। बैश्बिक पर्याय़े एबं बांलादेशेओ मुद्रन ओ इलेकट्रनिक मिडिय़ार प्रसारेरे साथे साथे एइ बिभागेर गुरुत्ब दिन दिन बाड़छे। प्रतिबछर एइ बिभागे ७० जन शिक्षार्थी भर्ति हय़। तत्त्बीय़ अनेक कोर्सेर पाशापाशि भिडिओ, फटोग्राफि ओ डिटिपिर मत टेकनिक्याल अनेक कोर्सओ चालु आछे।

७। नृबिज्ञान बिभाग:मानब समाज, सभ्यता, संस्कृतिर पठन, पाठन ओ अध्यय़न एबं तत्त्बानुसन्धान बिषय़े एकटि ज्ञाङ्गत चर्चा हल नृबिज्ञान। बांलादेशे नृबिज्ञान चर्चार इतिहास खुब बेशिदिनेर नय़। ५ डिसेम्बर १९९२ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े सामाजिक बिज्ञानेर एकटि स्बतन्त्र शाखा हिसेबे नृबिज्ञान बिभागेर प्रातिष्ठानिक यात्रा शुरु हय़। एर प्रतिष्ठाता चेय़ारम्यान बिशिष्ट समाजबिज्ञानी ओ नृबिज्ञानी अध्यापक डः आनोय़ारउल्लाह चौधुरी। स्बल्पसंख्याक शिक्षक निय़े ऐ समय़ एइ बिभागेर कार्यक्रम शुरु हय़ एबं १९९३ सालेर जानुय़ारि मासे प्रथम ब्याचेर क्लास शुरु हय़। इतिमध्ये बिभागटि एक युग अतिक्रम करेछे।

८। पपुलेशन साय़ेन्सेस बिभाग:१९९८ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े पपुलेशन साइन्स बिभाग तार यात्रा शुरु करे। देशेर जनसंख्या सम्पर्कित बिषय़गुलो यथायथभाबे अनुधाबन करे कार्यकर ब्यबस्थापनार लक्ष्ये प्रशिक्षित ओ दक्ष जनशक्ति तैरिर जन्य UNFPA- बांलादेश एइ बिभागके अर्थाय़न करछे। एइ बिभाग थेके दुइबछर मेय़ादि सान्धकालीन "Master of Population Science" (MPS) Professional Degree Programme प्रदान करा हय़। एइ बिभागे प्रति बछर २५ जन करे छात्रछात्री नेओय़ा हय़, यार मध्ये १०टि आसन मेय़ेदेर जन्य संरक्षित।

९। शान्ति ओ संघर्ष अध्यय़न बिभाग:गत कय़ेक युग धरे शान्ति ओ संघर्ष अध्यय़न बिषय़टि बिश्बेर बिश्बबिद्यालय़गुलोते अधीत बिषय़ हिसेबे अत्यन्त आकर्षणीय़ स्थान दखल करेछे। अशान्ति ओ युद्धबिग्रहेर एइ डामाडोले सारा बिश्ब आज शान्ति प्रत्याशि। एइ दिकटिकेइ लक्ष्य रेखे ढाका बिश्बबिद्यालय़े ८ जुन १९९९-ए "शान्ति ओ संघर्ष अध्यय़न" बिभाग प्रतिष्ठित हय़ेछे। उल्लेख्य, शान्ति ओ संघर्ष अध्यय़न बिभाग ए-उपमहादेशे एकमात्र ढाका बिश्बबिद्यालय़ेइ रय़ेछे। एइ बिभागे बछरे दुइटि दिने दुटि "लेकचार सेसन" अनुष्ठित हय़। प्रथमत; ८ जुन Foundation Day Lecture एबं द्बितीय़त; २१ सेप्टेम्बर Gan-Sohagi International Peace Day Lecture.

१०। उइमेन्स स्टाडिज बिभाग:उइमेन्स स्टाडिस बिभाग २००० सनेर एप्रिल मासे प्रतिष्ठित हय़। अध्यापक नाजमा चौधुरीर चेय़ारम्यान हिसाबे दाय़ित्ब ग्रहनेर माध्यमे बिभागीय़ कार्यक्रम शुरु हय़। एइ बिभागेर साथे Royal Netherland Embassy-एर ५ बछर मेय़ादि चुक्ति स्बाक्षरित हय़ेछे। एर आर्थिक सहाय़ताय़ कला भबनेर पञ्चम तलाय़ बिभागेर जन्य बिभिन्न स्थापना गड़े तोला हय़ेछे।

११| डेभेलपमेन्ट स्टाडिज बिभाग:बांलादेशेर मत उन्नय़नशील देशेर उन्नय़न नीति बिश्लेषणे तात्तिक ओ ब्यबहारिक ज्ञानेर समन्बय़े दक्ष जनशक्ति सृष्टिर लक्ष्ये २००३ साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े सामाजिक बिज्ञान अनुषदे दुइ बछर मेय़ादि (चार सेमस्टार) मास्टार्स अब डेभेलपमेन्ट प्रोग्राम स्टाडिस प्रोग्रामे भर्ति चालु हय़। डेनिश सरकार मार्च २००५ एकबछरेर जन्य बिभागेर उन्नय़नकल्पे "DDS-DANIDA" शीर्षक एकटि प्रकल्प सहाय़ता प्रदान करे। प्रक्लपेर आओय़ाय़ बिभागेर शिक्षा कार्यक्रम उन्नय़नेर जन्य अबकाठामोगत उन्नय़न, शिक्षदेर गबेषणा ओ आनुषङ्गिक उन्नय़न कार्यक्रम ग्रहण करा हय़ेछे।

बिजनेस स्टाडिज अनुषद सम्पादन

१९७० साले बानिज्य अणुषद म्यानेजमेन्ट ओ एकाउन्टिं नामे २ टि बिभाग निय़े यात्रा शुरु करे। १९७४ साले मार्केट्टिं ओ फिन्यान्स नामे आरओ दुटि नतुन बिभागेर सूचना हय़। १६-०७-१९९५ तारिख थेके नाम परिबर्तन करे बिजनेस स्टाडिज अणुषद करा हय़। ए बिभागे एमबिए बिबिए प्रोग्रामे प्राय़ ६००० छात्रछात्री रय़ेछे।

बिभाग समूह

१। म्यानेजमेन्ट स्टाडिज बिभाग: १९७० साले ढाका बिश्बबिद्यालय़े म्यानेजमेन्ट बिभाग स्थापित हय़। जुन २ २००१ पर्यन्त एइ बिभागेर नाम छिल ब्यबस्थापना बिभाग। जुन ३, २००१ साले एइ बिभागेर नामकरण करा हय़ म्यानेजमेन्ट ष्टाडिज बिभाग। स्थापित हबार पर थेकेइ म्यानेजमेन्ट स्टाडिज बिभाग दक्ष मानबसम्पद उन्नय़नेर जन्य युगोपयोगी सिलेबास प्रणय़न करे बिशेषाय़ित शिक्षा प्रबर्तन ओ प्रशिक्षणेर ब्यबस्था करे आसछे। एइ बिभागे स्नातक (सम्मान), स्नातकोत्तर, एम. फिल, पिएइच.डि प्रोग्राम चालु आछे। सम्प्रति बिभागे सान्धकालीन एम.बि.ए. प्रोग्राम चालु आछे।

२। एकाउन्टिं एन्ड इनफरमेशन सिस्टेमस बिभाग: एकाउन्टिं एन्ड इनफरमेशन सिस्टेमस बिभाग १९७० साले १४० जन छात्र-छात्री एबं ८ जन शिक्षक निय़े हिसाब बिज्ञान बिभाग नामे यात्रा शुरु करे। बास्तब क्षेत्रे हिसाब बिज्ञान पेशा ग्रहण ओ प्रय़ोगेर लक्ष्ये शिक्षार्थीदेर सुनिर्दिष्ट ज्ञान ओ कौशल शिक्षादानेर जन्य बिभाग स्नातक एबं स्नातकोत्तर प्रोग्राम चालु करर। देशेर हिसाबबिज्ञान पेशा, शिक्षा ओ गबेषणाय़ बिभागेर अबदान एखनओ पर्यन्त सर्बोच्च पर्याय़े रय़ेछे।

३। मार्केटिं बिभाग: मार्केटिं बिभाग ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर ब्याणिज्य अनुषदेर अन्तर्गत एकटि बिभाग या बांलादेशेर ब्यबसाय़ शिक्षा क्षेत्रे एकटि आन्तर्जार्तिक मानेर प्रतिष्ठान हिसाबे स्बीकृत। १९७४ सालेर १ जुलाइ एइ बिभाग प्रतिष्ठित हय़। एर प्रथम बिभागीय़ प्रधान छिलेन प्रय़ात अध्यापक ड. आबदुल्लाह फारुक। १९७४-७५ शिक्षाबर्षे मात्र चार जन शिक्षक ओ ४९ जन शिक्षार्थी निय़े एइ बिभाग यात्रा शुरु करे। एइ बिभाग थेके प्रतिबछर निय़मित भागे प्रकाशित हय़ "जार्नाल अफ मार्केटिं" नामक एकटि स्बीकृत जार्नाल। २००१-०२ शिक्षाबर्षे मार्केटिं बिभागे EMBA (सान्धकालीन MBA) प्रोग्राम चालु हय़। एइ बिभाग थेके बिबिए, एमबिए, इएमबिए, एमफिल, ओ पिएइच.डि प्रदान करा हय़।

४। फिन्यान्स बिभाग: फिन्यान्स बिभाग प्रतिष्ठित हय़ १ जुलाइ १९७४ साले। एइ बिभाग थेके बिबिए, एमबिए, एमफिल, ओ पिएइच.डि प्रदान करा हय़। सम्प्रति सान्धकालीन एमबिए चालु करा हय़ेछे। प्रतिष्ठित हबार पर थेकेइ फिन्यान्स बिभाग दक्ष मानबसम्पद उन्नय़नेर जन्य युगोपयोगी सिलेबास प्रणय़न करे बिशेषाय़ित शिक्षा प्रबर्तन ओ प्रशिक्षणेर ब्यबस्था करे आसछे।

५। ब्यांकिं बिभाग: ढाका बिश्बबिद्यालय़ेइ सर्बप्रथम सरकारी बिश्बबिद्यालय़ गुलोर मध्ये बाणिज्य अनुषदेर अधीने ब्यांकिं बिभाग चालु हय़। मुक्त बाजार अर्थनीति ओ ब्यबसा-बाणिज्ये बिश्बाय़न प्रक्रिय़ार कारणे ब्यांकिं बिषय़ेर शिक्षा कार्यक्रम यखन चाहिदार साथे संगति रेखे बास्तबमुखी ओ जटिल हच्छे, तखन ब्यांकिं बिभाग समय़ेर प्रय़ोजने देशेर ब्यांक तथा ब्यबसा-बाणिज्य परिचालनाय़ सुयोग ओ दक्ष मानब सम्पद तैरीते अग्रणी भूमिका पालनेर जन्य प्रतिष्ठित हय़। २००४ सालेर आगस्ट मासे एइ बिभाग प्रतिष्ठित हय़।

६। म्यानेजमेन्ट इनफरमेशन सिस्टेमस बिभाग: एइ बिभागटि ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर कनिष्ठतम सदस्य। अध्यापक ड. आब्दुल मान्नान चौधुरीके प्रतिष्ठाता चेय़ारम्यान निय़ोगेर माध्यमे २००५ सालेर १२ एप्रिल एइ बिभाग प्रतिष्ठित हय़। एमबिए प्रोग्रामेर साथे साथे एइ बिभागे सान्धकालीन एमबिए प्रोग्राम चालु हय़ेछे। बिभागटि बिबिए ओ पिएइच.डि प्रोग्राम चालुर जन्य प्रस्तुति निच्छे।

जीबबिज्ञान अनुषद सम्पादन

१९७४ साले उद्भिद बिज्ञान, प्राणिबिद्या, मृत्तिका पानि ओ परिबेश, फार्मेसी, प्राणरसाय़न ओ अणुप्राण बिज्ञान एबं मनोबिज्ञान बिभाग निय़े ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर जीबबिज्ञान अणुषद गठित हय़। १९७९ साले अणुजीब बिज्ञान बिभाग नामे एकटि बिभाग, १९९७ साले चिकिॎसा मनोबिज्ञान ओ मॎसबिज्ञान नामे दुटि नतुन बिभाग एबं २००० साले जेनेटिक इञ्जिनिय़ारिं आन्ड बाय़ोटेकनोलजि नामे आरओ left|thumb|बिज्ञान ग्रन्थागारएकटि नतुन बिभाग ए अणुषदे अन्तर्भूक्त हय़ेछे। बर्तमाने अणुषदे बिभाग संख्या ९ टि। प्रतिष्ठा लग्न थेके अणुषदेर बिभाग समूह जीबबिज्ञाब बिषय़क जातीय़ समस्या सम्पर्कित गबेषणाय़ सक्रिय़भाबे अंशग्रहन करे आसछे एबं इतोमध्ये जातीय़ ओ आन्तर्जातिक स्बीकृति ओ प्रशंसा लाभ करेछे। ए अणुषदेर सदस्य संख्या बर्तमाने १२५ जन। अणुषदेर बिभाग समूह देशी बिदेशी बिश्बबिद्यालय़ एबं गबेषणागारेर साथे एकाधिक यौथ गबेषणा कार्यक्रमे निय़ोजित आछे। अणुषदेर अधीने Biotechnology Research Center ओ Advanced Center for Biological Research , center of excellence नामे तिनटि उच्चतर गबेषणा केन्द्र आछे। एछाड़ाओ अणुषदेर अधीने The Dhaka University Journal of Biological Sciences नामे एकटि निय़मित जार्नाल प्रकाशित हय़े आसछे। अणुषदेर बतर्मान डीन अध्यापक डः आनोय़ार होसेन

बिभाग समूह

  • मृत्तिका, पानि ओ परिबेश बिभागः १९४९ साले बर्तमान बिभागटि मृत्तिका बिज्ञान बिभाग नामे प्रतिष्ठित हय़। प्रतिष्ठित हबार पर १९६२ सन पर्यन्त एइ बिभाग थेके एम एस सि डिग्रि प्रदान करा हत। १९६३ सन हते बि एस सि अनार्स ओ एम एस सि उभय़ डिग्रि प्रदान करा हच्छे। २३ शे जुलाइ २००० साले बिभागीय़ एकाडेमिक कमिटिर एक सभाय़ मृत्तिका बिज्ञान बिभागेर नाम परिबर्तन करे मृत्तिका, पानि ओ परिबेश बिभाग करा हय़। तखन थेकेइ एइ बिभाग बि एस सि अनार्स एबं एम.एस डिग्रि चालु करेछे। बिभागेर स्बाभाबिक कार्यक्रमेर पाशापाशि बर्तमाने जातीय़ ओ आन्तर्जातिक पर्याय़ेर बिभिन्न बिश्बबिद्यालय़ ओ संस्थार साथे बिभाग यौथभागे गबेषणा कार्यक्रमे निय़ोजित आछे। एम.एस.सि डिग्रि छाड़ाओ पोस्टग्राजुय़ेट पर्याय़े एम.फिल ओ पिएइच. डि कार्यक्रम ओ गबेषणा सम्पादित हच्छे।
  • उद्भिद बिज्ञान: उद्भिद बिज्ञान बिभाग ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर एकटि प्राचीनतम बिभाग एबं उद्भिद बिज्ञान बिषय़क देशेर प्रथम बिभाग। प्रय़ात प्रफेसर पि. महेश्बरी कर्तृक १९३९ साले जीबबिज्ञान बिभाग प्रतिष्ठित हय़ एबं एइ बिभागेइ उद्भिद बिज्ञानेर पाठदान शुरु हय़। ऐ समय़ बिएससि पास कोर्से उद्भिद बिज्ञान बिषय़ पड़ानो हत। १९४८ साले उद्भिद बिज्ञाने प्रथम एम.एस.सि क्लास शुरु हय़ एबं १९५० सने उद्भिद बिज्ञान बिषय़े एम.एस.सि एर प्रथम ब्याच डिग्रि प्राप्त हय़। डः मजिद आहमेद बिभागीय़ प्रधान हिसेबे १९४९ साले द्बाय़ित्ब ग्रहण करेन। १९५४ साले सतन्त्र उद्भिद बिज्ञान बिभाग आत्मप्रकाश करे एबं बिभागेर प्रतिष्ठाता प्रधान हन प्रफेसर जि. पि. मजुमदार। बर्तमाने एइ बिभागे मोट ६५० जन छात्रछात्री लेखापड़ा करेछेन। संख्यातिरिक्त ओ अनारारि शिक्षकसह बिभागेर मोट ३५ जन शिक्षक पाठदान ओ गबेषणा कर्मकान्डे निय़ोजित आछेन।
  • प्राणिबिद्या:१९५४ साले प्रानिबिद्या बिभाग चालु हय़। प्रय़ात प्रफेसर डः हाबिबुल्लाह खान इउसुफजाइ छिलेन प्रथम बिभागीय़ प्रधान, एर पूर्बे बिभागटि १९३९ साले प्रतिष्ठित जीबबिज्ञान बिभागेर अधीने छिल। प्रतिष्ठाकाले प्रानिबिद्या बिभागटि छिल मृत्तिका, पानि ओ परिबेश बिभागीय़ भबने एबं १९५५ साले ता बर्तमान जाय़गाय़ स्थानान्तरित हय़। मॎसबिज्ञान, कीटतत्त्ब, बन्यप्रानितत्त्ब, परजीबितत्त्ब ओ बंशगति बिद्यार गबेषणा ओ शिक्षार जन्य एखाने प्रचुर सुबिधा आछे। ए बिभाग थेके प्रानिबिद्यार बिभिन्न शाखाय़ बि.एस.सि, एम.एस, एम.फिल एबं पिएइचडि डिग्रि प्रदान करा हय़।
  • प्राण रसाय़नओ अनुप्राण बिज्ञान : १९५७ साले कार्जन हलेर शेष प्रान्ते अबस्थित चारतला बिल्डिंटिते बिभागटिर पथचला शुरु हय़। प्रफेसर कामालउद्दिन आहमेद एर प्रतिष्ठाता। पूर्बे एटि शुधु प्राणरसाय़न बिभाग थाकलेओ सम्प्रति एर नामकरण करा हय़ प्राणरसाय़न ओ अनुप्राण बिज्ञान बिभाग एबं सेइ अनुयाय़ी पाठतालिकातेओ बिशेष परिबर्तन आना हय़। एइ बिभागे अध्यापनाय़ निय़ोजित रय़ेछेन एकराश ख्यातनामा बिज्ञानी ओ गबेषक। बिभागे चारबछर मेय़ादी अनार्स , एकबछर मेय़ादी माष्टार्स, एम फिल ओ पिएइचडिर सुबिधा रय़ेछे। बिभागेर बर्तमान चेय़ारम्यान प्रफेसर लाय़ला नूर इसलाम। एइ बिभागेर अध्यापक ड:आनोय़ार होसेर बर्तमाने right|thumb|प्राणरसाय़न ओ अणुप्राण बिज्ञान बिभाग भबन जीबबिज्ञान अनुषदेर डीन हिसेबे निय़ोजित आछेन। बिभागेर गबेषकगण बांलादेशेर कृषि,खाद्य,ओषुध,जैबप्रयुक्तिबिद्या प्रभृति क्षेत्रे देशे बिदेशे बिभिन्न संस्थार साथे निरलस गबेषणा चालिय़े याच्छेन। बिभागटिर ओय़ेबसाइटे येते एखाने चापुन
  • मनोबिज्ञान मनोबिज्ञान बिभाग ढाका बिश्बबिदालय़ेर कलाभबनेर तृतीय़ तलाय़ अबस्थित। एइ बिभाग १९६५ साले प्रफेसर डः मीर फखरुज्जामानेर नेतृत्बे प्रतिष्ठित हय़ एबं तिनिइ छिलेन प्रथम बिभागीय़ प्रधान। प्रथमे एइ बिभाग थेके एम.ए डिग्रि प्रदान करा हत। १९६७ साले मनोबिज्ञान बिभागे स्नातक कोर्स चालु हय़।
  • अणुजीब बिज्ञान:१९७९ साले बिश्बबिद्यालय़ेर कार्जन हल एलाकाय़ अबस्थित प्राणिबिद्या भबनेर प्रथम तलार एकटि अंशे अणुजीब बिज्ञान प्रतिष्ठित हय़। ए बिभागेर प्रतिष्ठाता चेय़ारम्यान मरहुम अध्यापक डः आनोय़ारुल आजिम चौधुरीर निरलस प्रचेष्टाय़ एबं देशेर ख्यातनामा अणुजीब बिज्ञानीदेर सर्बात्मक सहयोगिताय़ मात्र १०-१२ जन एम.एस.सि गबेषणा ग्रुपेर छात्र निय़े बिभागेर यात्रा शुरु हय़। पर्याय़क्रमे एइ बिभागेर शिक्षा ओ गबेषणार मानोन्नय़न हय़ एबं एर ख्याति देशे ओ बिदेशे बिस्तृत हय़। ए देशेर कृषि खाद्य-पानीय़ ओ औषध शिल्प, स्बास्थ्य, परिबेश इत्यादि क्षेत्रेर उन्नय़ने अणुजीब बिज्ञानीदेर बिशेष अबदानेर गुरुत्ब ओ प्रय़ोजनीय़ता ब्यापकभाबे अनुभुत हओय़ाय़ १९८८-१९८९ शिक्षाबर्ष थेके ए बिभागे बि.एस.सि अनार्स कोर्स शुरु करा हय़। left|thumb|अणुजीब बिज्ञान बिभागेर भबनबर्तमाने बिभागटि बिश्बबिद्यालय़ेर साइन्स कमप्लेक्स भबनेर १म ओ २य़ तलाय़ बि.एस.सि अनार्स, एम. एस, एम.फिल ओ पि.एइच.डि कोर्से प्राय़ २५० जन छात्रछात्री निय़े शिक्षा ओ गबेषना कार्यक्रम परिचालना करछे। ए बिभागेर २४ जन शिक्षकेर तत्त्बाबधाने प्रतिबछर प्राय़ ४० जन छात्रछात्री सफलतार साथे ताँदेर अध्यय़न शेषे देशेर ओ बिदेशेर ख्यातिमान प्रतिष्ठाने योगदान करछे। एप्रिल २००४ पर्यन्त परिसंख्याने देखा याय़, एइ बिभागेर २८५ जन एम.एस.सि डिग्रीधारी प्राय़ ४५% छात्रछात्री बिदेशे पि.एइच.डि करबार जन्य बृत्ति पेय़ेछे। तार मध्ये प्राय़ ६५ जन पि.एइच.डि डिग्री अर्जन करेछे एबं ६६ जन तादेर गबेषणा चालिय़े याच्छेन। जातीय़ ओ आन्तर्जातिक गबेषणा अणुदाने बिभागटिते बिभिन्नक्षेत्रे येमन Food and Industrial Microbiology, Microbial biotechnology, Environmental Microbiology, Fermentation and Enzyme technology, Pollution control, bioresource technology, Immunology and Clinical Microbiology इत्यादि क्षेत्रे गबेषणा हच्छे। बिभागेर सदस्यबृन्द बिभिन्न जातीय़ ओ आन्तर्जातिक गबेषणा प्रतिष्ठानेर साथे यौथभाबे गबेषणा चालिय़े याच्छे। एगुलोर मध्ये अन्यतम हल आइसिडिडिय़ारबि (ICDDRB), बांलादेश परमाणु गबेषणा कमिशण, बिसिएसआइआर (BCSIR), बांलादेश पाट गबेषणा इन्सिटिउट (BJRI), गनस्बास्थ्य इन्सिटिउट (IPH), आन्तर्जातिक परमानु शक्ति संस्था (IAEA) इत्यादि। बर्तमाने अध्यापक डः आनिसुर रहमान खान एइ बिभागेर चेय़ारम्यान हिसेबे निय़ोजित आछेन।
  • मॎस बिज्ञान:बांलादेशेर अर्थनीतिते मॎस खातेर गुरुत्ब अनुधाबन करे १९९७-९८ शिक्षाबर्ष थेके ढाका बिश्बबिद्यालय़े ए्याकुय़ाकालचार ओ फिशारीज बिभागेर कार्यक्रम शुरु हय़। गत २९/३/२००४ तारिखेर ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर सिन्डिकेट-एर सभाय़ ए बिभागेर नाम परिबर्तन करे मॎसबिज्ञान बिभाग करा हय़। बांलादेशेर मॎस सम्पद संरक्षण ओ सुष्ठु ब्यबस्थापनार जन्य देशेर समग्र मॎस खातेर उन्नय़नेर माध्यमे देशेर आर्थ-सामाजिक अबस्थार ब्यापक परिबर्तनेर जन्य प्रय़ोजनीय़ ओ उपयुक्त मॎसबिज्ञानी तैरि करा मॎसबिज्ञान बिभागेर प्रधान लक्ष्य।
  • चिकिॎसा मनोबिज्ञान ढाका बिश्बबिद्यालय़ ओ इउनिभार्सिटि कलेज लन्डन-एर सङ्गे लिंक प्रोग्रामेर अधीने ब्रिटिश Department of International Development (DFID) एर अर्थानाकुल्ये एबं १२ जन ब्रिटिश बिशेषज्ञेर सहाय़ताय़ १९९६ सने (१९९३-९४ शिक्षाबर्ष) ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर मनोबिज्ञान बिभागेर अधीने क्लिनिक्याल साइकोलजि कोर्सटि चालु हय़। १९९७ साले एटि एकटि स्बतन्त्र बिभाग हिसेबे प्रतिष्ठित हय़। बिभागे बर्तमाने ५ जन पूर्णकालीन ओ २ जन खन्डकालीन शिक्षक आछेन।
  • जेनेटिक इञ्जिनिय़ारिं एन्ड बाय़ोटेकनोलजि: बिभागटि कार्जन हलेर पिछने अबस्थित। अध्यापक डः आनोय़ार आजिम आकन्द एइ बिभागेर प्रधान।

फार्मेसि अनुषद सम्पादन

प्रतिष्ठा काल: १९९५

बिभाग समूह

१। फार्मासिउटिकाल केमिस्ट्रि

२। क्लिनिकाल फार्मेसि एन्ड फार्माकोलजी

३। औषध प्रयुक्ति


अन्यान्य अनुषद सम्पादन

  • स्नातकोत्तर चिकिॎसा बिज्ञान अनुषद


इनस्टिटिउट समूह सम्पादन

१। शिक्षा ओ गबेषणा इनस्टिटिउट

२। परिसंख्यान गबेषना ओ शिक्षण इनस्टिटिउट

३। ब्यबसाय़ प्रशासन इनस्टिटिउट

४। पुष्टि ओ खाद्य बिज्ञान इनस्टिटिउट

५। चारुकला इनस्टिटिउट

६। समाजकल्यान ओ गबेषणा इनस्टिटिउट

७। आधुनिक भाषा इनस्टिटिउट

८। सास्ह्य अर्थनीति इनस्टिटिउट

९। तथ्य प्रयुक्ति इनस्टिटिउट

आबासिक हल समूह सम्पादन

बिश्बबिद्यालय़ेर सकल छात्र-छात्रीके कोनो ना कोनो हलेर साथे आबासिक/अनाबासिक छात्र-छात्री हिसेबे युक्त थाकते हय़। बर्तमाने बिश्बबिद्यालय़े छात्रदेर जन्य १३ टि एबं छात्रीदेर जन्य ४ टि आबासिक हल रय़ेछे। एछाड़ा चारुकला इनस्टिटिउट ओ ब्यबसाय़ प्रशासन इनस्टिटिउटएर छात्र-छात्रीदेर जन्य रय़ेछे आलादा होस्टेल एबं बिदेशी छात्रदेर जन्य आन्तर्जातिक छात्राबास।

हलेर नाम:

१। सलिमुल्लाह मुसलिम हल

२। शहीदुल्लाह हल

३। जगन्नाथ हल

४। फजलुल हक मुसलिम हल

५। सार्जेन्ट जहुरूल हक हल

६। रोकेय़ा हल

७। मास्टारदा सूर्यसेन हल

८। हाजी मुहम्मद मुहसीन हल

९। शामसुन नाहार हल

१०। कबि जसिम उद्दिन हल

११। स्यार ए, एफ, रहमान हल

१२। बङ्गबन्धु शेख मुजिबुर रहमान हल

१३। मुक्तियोद्धा जिय़ाउर रहमान हल

१४। बांलादेश-कुय़ेत मैत्री हल

१५। स्यार फिलिप हार्टग इन्टारन्याशनाल हल

१६। अमर एकुशे हल

१७। बेगम फजिलातुन्नेछा मुजिब हल

१८। आइ,बि,ए, होस्टेल

१९। शाहनेओय़ाज छात्राबास

२०। नओय़ाब फय़जुन्नेसा चौधुरानी छात्री निबास

नोबेल पुरस्कार सम्पादन

ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर छात्र बांलादेशेर बिशिष्ट अर्थनीतिबिद ओ ग्रामीन ब्यांकेर प्रतिष्ठाता अध्यापक डः मोहाम्मद इउनुस २००६ साले शान्तिते नोबेल पुरस्कार लाभ करेन।

ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर उपाचार्य सम्पादन

Template:मूल निबन्ध

प्रतिष्ठार पर थेके ए याबॎ मोट २६ जन उपाचार्य द्बाय़ित्ब पालन करेछेन। ढाका बिश्बबिद्यालय़ेर बर्तमान उपाचार्य अध्यापक अध्यापक एस. एम. ए. फाय़ेज

कृति शिक्षक सम्पादन

कला अनुषद बिज्ञान अनुषद आइन अनुषद बाणिज्य अनुषद सामाजिक बिज्ञान अनुषद जीब बिज्ञान अनुषद फार्मेसी अनुषद
महामोपाध्याय़ हरप्रसाद शास्त्री
रमेशचन्द्र मजुमदार
डबलु. एइच. ए. सादानि
ड.मुहम्मद शहीदुल्लाह
आबु माहमेद हाबिबुल्लाह
ड. ज्योतिर्मय़ गुह ठाकुरता
ड. राशिदुल हासान
ड. मुनिर चौधुरी
मुहम्मद आबदुल हाइ
ड. आहमेद शरीफ
ड.सिराजुल इसलाम चौधुरी
ड. ओय़ाकिल आमेद
ड. मोफाज्जल हाय़दार चौधुरी
ड. एमाजउद्दिन आहमेद
आनोय़ार पाशा
ड. माहमुद हुसाइन
ड. सुशील कुमार दे
ड.गोबिन्द चन्द्र देब
ड. मोहाम्मद मनिरुज्जामान मिञा
ड. मुहम्मद एनामुल हक
ड. आनिसुज्जामान
ड. हुमाय़ुन आजाद
अध्यापक ड.सत्येन्द्रनाथ बसु
ड. जे. के. खास्तगीर
ड. मोकाररम होसेन खन्दकार
ड. इन्नास आली
ड. एम. शमशेर आली
ड. मुहाम्मद इब्राहिम
ड. काजी मोताहार होसेन
ड. मजिद आहमेद
भूपतिमोहन सेन
नलिनीमोहन बसु
नाफिस आहमेद
एन. सि. सेनगुप्त ड. आबदुल्लाह फारुक
ड. मईनउद्दिन खान
आबदुर राज्जाक (जातीय़ अध्यापक)
ए. के. नाजमुल करिम
आनोय़ारउल्लाह चौधुरी
ड. आबु आहमेद
पि. महेश्बरी
ड. हाबिबुल्लाह खान इउसुफजाइ
ड. कामालउद्दिन सिद्दिकी
ड. आनोय़ारुल आजिम चौधुरी
ड. इय़ाजुद्दिन आहमेद
ड. ए. जेड. एम. नओशेर आली खान
ड. ए. के. एम. नुरुल इसलाम (जातीय़ अध्यापक)
ड. आबुल कालाम आजाद चौधुरी
ड. चौधुरी माहमुद हासान

आरओ देखुन सम्पादन

Template:बांलादेशेर सरकारी बिश्बबिद्यालय़

ओय़ेब साइट सम्पादन

ढाका बिश्बबिद्यालय़

Return to "ढाका विश्वविद्यालय" page.