प्रतीत्यसमुत्पाद
प्रतीत्यसमुत्पाद (संस्कृत: प्रतीत्यसमुत्पाद, पाली: पटिच्चसमुप्पाद) बुद्ध धर्मया छगू मू सिद्धान्त ख। थ्व सिद्धान्त बुद्ध धर्मया सकल कचातेसं हनाच्वंगु दु। [ थ्व सिद्धान्त कथं सकल धर्म (घटना) मेमेगु धर्मया निर्भरताय् उत्पन्न जुइगु धयातःगु दु: "यदि थ्व अस्तित्वय् दु धाःसा व अस्तित्वय् दु; यदि थ्व अस्तित्व मदया वन धाःसा व नं मदया वनी"। मूल सिद्धान्त धइगु सकल वस्तु (धर्म, घटना, सिद्धान्त) मेमेगु वस्तुइ निर्भर जुयाः उत्पन्न जुइगु खः।
थ्व सिद्धान्तय् दुःखया उत्पत्ति(अनुलोम पटिच्चसमुप्पाद, वा न्ह्यःनेया अवस्था नापं)या वर्णन व दुःख उत्पत्तिया झ्वःयात गथे यानाः लितः यंकेफइ धइगु विवरण (पटिलोम पटिच्चसमुप्पाद, न्ह्यःनेया अवस्थाया लिफः) दुथ्याः।
प्रतीत्यसमुत्पाद खँग्वः निग्वः संस्कृत खँग्वः स्वाना दयावःगु खँग्वः ख। "प्रतीत्य"या अर्थ "निर्भर जुया" व "समुत्पाद"या अर्थ "उत्पत्ति" ख। छगूलि निर्भरजुया मेगु चीज उत्पत्ति जुइगु छ झ्वः अवस्थातेत थ्व नामं म्हसीकिगु या। थ्व झ्वलय् झिन्निता निदानया वर्णन नं थीथी ग्रन्थय् जूगु खनेदु। गुकियात पाली व संस्कृत भासय् द्वादसनिदानानी धाइ गुकिया अर्थ द्वादशा ("झिंनिदँ") + निदानानी (" निदान" वा कारणया बहुबचन) ख। सामान्यतया महायान परम्पराय् अन्तरनिर्भर कारणया सामान्य सिद्धान्तयात म्हसीकेत प्रतित्यसमुत्पाद (संस्कृत) छ्यलिगु या धाःसा थेरवाद परम्पराय् पटिच्चसमुपद (पालि)यात झिंनिदँ निदानयात म्हसीकेत छ्यलिगु या।
त्रिपिटकय् प्रतीत्यसमुत्पाद थीथी थासय् दुथ्याः। खुद्दकनिकायया उदान वा उदानपालि छगू वग्गो (वा वर्ग) बोधिवग्गोय् थुकियात थथे कनातःगु दु: [१]
"अविज्जापच्चया सङ्खारा, सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं, विञ्ञाणपच्चया नामरूपं, नामरूपपच्चया सळायतनं, सळायतनपच्चया फस्सो, फस्सपच्चया वेदना, वेदनापच्चया तण्हा, तण्हापच्चया उपादानं, उपादानपच्चया भवो, भवपच्चया जाति, जातिपच्चया जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा सम्भवन्ति। एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होतीति।"
थ्व सूत्रया अर्थ थथे दु "अविज्जापच्चया सङ्खारा (अविद्यां संस्कार दइ), सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं (संस्कारं विज्ञान दइ), विञ्ञाणपच्चया नामरूपं (विज्ञानं नामरुप दइ), नामरूपपच्चया सळायतनं (नापरुपं खुगु आयतन दइ), सळायतनपच्चया फस्सो (खुगु आयतनं स्पर्श दइ), फस्सपच्चया वेदना (स्पर्शं वेदना दइ), वेदनापच्चया तण्हा (वेदनां तृष्णा दइ), तण्हापच्चया उपादानं (तृष्णां उपादान दइ), उपादानपच्चया भवो (उपादानं भव दइ), भवपच्चया जाति (भवं जाति दइ), जातिपच्चया जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा सम्भवन्ति। (जातिं वृद्धावस्था वा जरा, मरण, शोक, परिदेव वा विलाप, दुःख, दोमनस्स वा दोमन वा नुगः मछिनिगु, उपायसा (कष्ट ?) सम्भव जुइ।
"एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होतीति" या अर्थ थुकथं जक सकल दुःखया समुदय वा उदय जुइ ख।