उत्तरप्रदेश: Difference between revisions

Content deleted Content added
न्हुगु पौ: '''{{PAGENAME}}''' भारतयागु छगु राज्य खः। {{भारत}} Category:भारत
 
No edit summary
Line १:
{{अनुवाद|हिन्दी}}
'''{{PAGENAME}}''' [[भारत]]यागु छगु राज्य खः।
 
{{Infobox Indian Jurisdiction
<!--Title bar-->
|type = state
|state_name = Uttar Pradesh
|native_name = Uttar Pradesh
|other_name = उत्तर प्रदेश <br> اتر پردیش
|nickname = Land of Ganga and Jamuna
|base_map = India_Uttar_Pradesh_locator_map.svg
|base_map_label = yes
|locator_position = right
|inset_map_marker = yes
|capital = [[Lucknow]]
<!--Geography-->
|latd=26.85
|longd=80.91
|area_total = 243286
|area_rank = 5th
|area_magnitude = 11
<!--Climate-->
|climate = Cfa
|precip = 870
|temp_annual = 31
|temp_winter = 6
|temp_summer = 46
<!--Demographics-->
|population_year = 2008/07/01
|population_total = 190,891,000
|population_rank = 1st
|population_density = 783
|population_total_cite =<ref name="GOI_2001">{{cite web
<!-- -->|title = census of india
<!-- -->|url = http://www.censusindia.gov.in/
<!-- -->|work = [[Census of India 2001]]
<!-- -->|publisher = [[Government of India]]
<!-- -->|date = 27 May 2002
<!-- -->|accessdate = 2007-04-14}}</ref>
|official_languages =[[Hindi]], [[English language|English]]
|population_density_cite=<ref name="GOI_2001"/>
|sex_ratio = 898
|literacy = 57.37
|literacy_male = 70.22
|literacy_female = 42.97
|districts = 71<sup>1</sup>
|demonym = Uttarpradeshi
 
<!--Main settlements (cities, towns, etc.)-->
|largest_city = [[Kanpur]]
|capital =[[Lucknow]]
|largest_metro =[[Lucknow]]
|region =[[Awadh]], [[Baghelkhand]] , [[Braj]], [[Bundelkhand]], [[Purvanchal]], [[RohilKhand]]
<!--Government-->
|leader_title_1 =[[Governors of Uttar Pradesh|Governor]]
|leader_name_1 =[[T. V. Rajeswar]]
|leader_title_2 =[[Chief Ministers of Uttar Pradesh|Chief Minister]]
|leader_name_2 =[[Kumari Mayawati]]
|established_title =[[Uttar Pradesh]]
|established_date = 14 Nov 1834<sup>2</sup>
|legislature_type = Bicameral
|legislature_strength = 404 + 108=512
|parliament_const =[[14th Lok Sabha#Uttar Pradesh|parliamentary constituencies in Uttar Pradesh]]
|jurisdiction_title_1 =[[High Courts of India|High Court]]
|jurisdiction_name_1 =[[Allahabad High Court]]
|jurisdiction_title_2 =[[District Courts of India]]
<!--blank-->
|blank_title_2 =Governing body
|blank_value_2 =[[Government of India]], [[Government of Uttar Pradesh]]
 
<!--Codes-->
|abbreviation = IN-UP
|unlocode = INUP
|vehicle_code_range = UP
 
<!--website-->
|website = www.upgov.nic.in
<!--Portal-->
|portal = Uttar Pradesh
<!--Seal-->
|seal = Upgovt-logo.jpg
|seal_caption =Seal of Uttar Pradesh Government
|seal_size =100px
 
<!--Internal/miscellaneous-->
|coord_title = yes
|autocat = no
 
<!--Footnotes-->
|footnotes = <sup>1</sup> The decision to possibly create additional districts is pending.<br>
<sup>2</sup>
<ref>http://www.worldstatesmen.org/India_BrProvinces.htm</ref>,
<ref>http://www.upgov.nic.in/upinfo/governers.html</ref>,
<ref>http://www.worldstatesmen.org/India_states.html</ref>
<br>- 14 Nov 1834 : [[Presidency of Agra]].
<br>- 01 Jan 1836 : [[North-Western Provinces]].
<br>- 03 Apr 1858 : [[Oudh]] taken under British control, [[Delhi]] taken away from [[North-Western Provinces|NWP]] & merged into [[Punjab (British India)|Punjab]].
<br>- 01 Apr 1871 : [[Ajmer]], [[Mewar|Merwara]] & [[Kekri]] made separate commissionership.
<br>- 15 Feb 1877 : Oudh added to [[North-Western Provinces]].
<br>- 22 Mar 1902 : Renamed [[United Provinces of Agra and Oudh]].
<br>- 03 Jan 1921 : Renamed [[United Provinces|United Provinces of British India]].
<br>- 01 Apr 1937 : Renamed [[United Provinces]]
<br>- 01 Apr 1946 : Self rule granted.
<br>- 15 Aug 1947 : Part of independent India.
<br>- 26 Jan 1950 : Renamed Uttar Pradesh
<br>- 09 Nov 2000 : [[Uttaranchal]] state created from part of Uttar Pradesh.
}}
[[चित्र:United Provinces 1903.gif |right |thumb|250px| आगरा और अवध संयुक्त प्रांत 1903 ]]
[[चित्र:Upgovt-logo.jpg|right|thumb|250px|उत्तर प्रदेश राज्य की मुहर]]
 
'''उत्तर प्रदेश''' [[भारत]] का सबसे बड़ा (जनसंख्या के आधार पर) राज्य है। [[लखनऊ]] प्रदेश की प्रशासनिक व विधायिक [[राजधानी]] है और [[इलाहाबाद]] न्यायिक [[राजधानी]] है। प्रदेश के अन्य महत्त्वपूर्ण शहर हैं [[आगरा]], [[अलीगढ]], [[अयोध्या]], [[बरेली]], [[मेरठ]], [[काशी|वाराणसी]]( बनारस), [[गोरखपुर]], [[गाजियाबाद जिला|गाज़ियाबाद]], [[मुरादाबाद]], [[सहारनपुर]], [[फ़ैज़ाबाद]], [[कानपुर]]। इसके पड़ोसी राज्य हैं [[उत्तरांचल]], [[हिमाचल प्रदेश]], [[हरियाणा]], [[दिल्ली]], [[राजस्थान]], [[मध्य-प्रदेश]], [[छत्तीसगढ़]], [[झारखंड]], [[बिहार]]। उत्तर प्रदेश की पूर्वोत्तर दिशा में नेपाल देश है।
 
सन [[२०००]] में [[भारतीय संसद]] ने उत्तर-प्रदेश के उत्तर पश्चिमी (मुख्यतः पहाड़ी) भाग से उत्तरांचल राज्य का निर्माण किया। उत्तर प्रदेश का अधिकतर हिस्सा सघन आबादी वाले [[गंगा]] और [[यमुना]] के मैदान हैं। करीब १६ करोड़ की [[जनसंख्या]] के साथ उत्तर प्रदेश केवल भारत का अधिकतम जनसंख्या वाला प्रदेश ही नहीं बल्कि विश्व की सर्वाधिक आबादी वाली उप राष्ट्रीय इकाई है। विश्व में केवल पांच राष्ट्र [[चीन]], स्वयं भारत, संयुक्त अमरीका, [[इंडोनिशिया]] और[[ ब्राज़ील]] की जनसंख्या उत्तर-प्रदेश की जनसंख्या से अधिक है।
 
उत्तर प्रदेश भारत के उत्तर मे स्थित है। यह राज्य उत्तर मे नेपाल, तिब्बत दक्षिण में मध्य प्रदेश, पश्चिम में हरियाणा, दिल्ली, राजस्थान तथा पूर्व मे बिहार से घिरा है। उत्तर प्रदेश की राजधानी लखनऊ है। यह राज्य २,३८,५६६ वर्ग किलोमीटर के क्षेत्रफल मे फैला हुआ है यहाँ का मुख्य न्यायालय इलाहाबाद मे है। झांसी, लखीमपुर खीरी, वाराणसी, इलाहाबाद, फैजाबाद, आज़मगढ़, बरेली, मेरठ, मुज्ज़फरनगर, मुरादाबाद, गाजियाबाद, अलीगढ, गोरखपुर, सहारनपुर, मथुरा, नॉएडा यहाँ के मुख्य शहर है।
 
 
==इतिहास==
{{उत्तर प्रदेश का इतिहास}}
 
== भूगोल ==
उत्तर प्रदेश भारत के उत्तर पश्चिमी भाग में स्थित है। प्रदेश के उत्तरी एवम पूर्वी भाग की तरफ़ पहाड़ तथा
पश्चिमी एवम मध्य भाग में मैदान हैं। उत्तर प्रदेश को मुख्यतः तीन क्षेत्रों में विभाजित किया जा सकता है।
 
# '''उत्तर में हिमालय का क्षेत्र''' - यह् क्षेत्र बहुत ही ऊंचा-नीचा और प्रतिकूल भू-भाग है। यह क्षेत्र अब [[उत्तरांचल]] के अन्तर्गत आता है। इस क्षेत्र की स्थलाकृति बदलाव युक्त है। समुद्र तल से इसकी ऊँचाई ३०० से ५००० मीटर तथा ढलान १५० से ६०० मीटर/किलोमीटर है।
# '''मध्य में गंगा का मैदानी भाग''' - यह क्षेत्र अत्यन्त ही उपजाऊ जलोढ़ मिट्टी का क्षेत्र है। इसकी स्थलाकृति सपाट है। इस क्षेत्र में अनेक तालाब, झीलें और नदियाँ हैं। इसका ढलान २ मीटर/किलोमीटर है।
# '''दक्षिण का विन्ध्याचल क्षेत्र''' - यह एक पठारी क्षेत्र है, तथा इसकी स्थलाकृति पहाड़ों, मैंदानों और घाटियों से घिरी हुई है। इस क्षेत्र में पानी कम मात्रा में उप्लब्ध है।
 
यहाँ की जलवायु मुख्यतः उष्णदेशीय मानसून की है परन्तु समुद्र तल से ऊँचाई बदलने के साथ इसमें परिवर्तन
होता है।
 
==कला एवम् संस्कृति==
===साहित्य===
 
===संगीत ===
 
===नृत्य===
कत्थक उत्तर प्रदेश का एक परिष्कृत शास्त्रीय नृत्य है जो कि हिन्दुस्तानी शास्त्रीय संगीत के साथ किया जाता है। कत्थक
नाम 'कथा' शब्द से बना है, इस नृत्य में नर्तक किसी कहानी या संवाद को नृत्य के माध्यम से प्रस्तुत
करता है। कत्थक नृत्य का प्रारम्भ ६-७वीं शताब्दी में उत्तर भारत में हुआ था। प्राचीन समय में यह एक
धार्मिक नृत्य हुआ करता था जिसमें नर्तक महाकाव्य गाते थे और अभिनय करते थे। १३ वी शताब्दी तक
आते-आते कत्थक सौन्दर्यपरक हो गया तथा नृत्य में सूक्ष्म अभिनय एवं मुद्राओं पर अधिक ध्यान दिया
जाने लगा। कत्थक में सूक्ष्म मुद्राओं के साथ ठुमरी गायन पर तबले और पखावज के साथ ताल मिलाते हुए
नृत्य किया जाता है। कत्थक नृत्य के प्रमुख कलाकार पन्डित [[बिरजू महाराज]] हैं।
 
===लोक कलायें===
* ब्रज रासलीला
* राम लीला
 
===हस्त शिल्प===
सहारनपुर का काष्ठ शिल्प, वाराणसी की साड़ियाँ तथा रेशम व ज़री का काम, लखनऊ का कपड़ों पर चिकन की कढ़ाई का काम, रामपुर का पैचवर्क, मुरादाबाद के पीतल के बरतन आदि
 
==जनसंख्या==
'''उत्तर प्रदेश''' [[भारत]] का सबसे बड़ा (जनसंख्या के आधार पर) राज्य है। करीब १६ करोड़ की [[जनसंख्या]] के साथ उत्तर प्रदेश विश्व का सर्वाधिक आबादी वाला उप राष्ट्रीय इकाई है। विश्व में केवल पांच राष्ट्र [[चीन]], स्वयं भारत, संयुक्त अमरीका, [[इंडोनिशिया]] और[[ ब्राज़ील]] की जनसंख्या प्रदेश की जनसंख्या से अधिक है।
 
== जिले ==
 
उत्तर प्रदेश में 70 जिले हैं -
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="1" style="border-collapse: collapse" bordercolor="#111111" width="80%">
<tr>
<td width="25%" align="left" valign="top">
*[[अंबेदकर नगर जिला ]] <br>
*[[आगरा जिला ]] <br>
*[[अलीगढ़ जिला ]] <br>
*[[आजमगढ़ जिला ]] <br>
*[[इलाहाबाद जिला ]] <br>
*[[उन्नाव जिला ]] <br>
*[[इटावा जिला ]] <br>
*[[एटा जिला ]] <br>
*[[औरैया जिला ]] <br>
*[[कन्नौज जिला ]] <br>
*[[कौशम्बी जिला ]] <br>
*[[कुशीनगर जिला ]] <br>
*[[कानपुर नगर जिला ]] <br>
*[[कानपुर देहात जिला ]] (अकबरपुर जिला) <br>
*[[गाजीपुर जिला ]] <br>
*[[गाजियाबाद जिला ]] <br>
*[[गोरखपुर जिला ]] <br>
*[[गोंडा जिला ]] <br>
*[[गौतम बुद्ध नगर जिला ]] <br>
*[[चित्रकूट जिला ]] <br>
&nbsp;</td>
<td width="25%" align="left" valign="top">
*[[जालौन जिला ]] <br>
*[[चन्दौली जिला ]] <br>
*[[ज्योतिबा फुले नगर जिला ]] <br>
*[[झांसी जिला ]] <br>
*[[जौनपुर जिला ]] <br>
*[[देवरिया जिला ]] <br>
*[[पीलीभीत जिला ]] <br>
*[[प्रतापगढ़ जिला ]] <br>
*[[फतेहपुर जिला ]] <br>
*[[फार्रूखाबाद जिला ]] <br>
*[[फिरोजाबाद जिला ]] <br>
*[[फैजाबाद जिला ]] <br>
*[[बलरामपुर जिला ]] <br>
*[[बरेली जिला]] <br>
*[[बलिया जिला]] <br>
*[[बस्ती जिला ]] <br>
*[[बदौन जिला ]] <br>
*[[बहराइच जिला ]] <br>
*[[बुलन्दशहर जिला ]] <br>
*[[बागपत जिला ]] <br>
&nbsp;</td>
<td width="25%" align="left" valign="top">
*[[बिजनौर जिला ]] <br>
*[[बाराबांकी जिला ]] <br>
*[[बांदा जिला ]] <br>
*[[मैनपुरी जिला ]] <br>
*[[महामयानगर जिला ]] (हाथरस जिला) <br>
*[[मऊ जिला ]] <br>
*[[मथुरा जिला ]] <br>
*[[महोबा जिला ]] <br>
*[[महाराजगंज जिला ]] <br>
*[[मिर्जापुर जिला ]] <br>
*[[मुझफ्फरनगर जिला ]] <br>
*[[मेरठ जिला ]] <br>
*[[मुरादाबाद जिला ]] <br>
*[[रामपुर जिला ]] <br>
*[[रायबरेली जिला ]] <br>
*[[लखनऊ जिला ]] <br>
*[[ललितपुर जिला ]] <br>
*[[लखिमपुर खेरी जिला ]] <br>
*[[वाराणसी जिला ]] <br>
*[[सुल्तानपुर जिला ]] <br>
&nbsp;</td>
<td width="25%" align="left" valign="top">
*[[शाहजहांपुर जिला ]] <br>
*[[श्रावस्ती जिला ]] <br>
*[[सिद्धार्थनगर जिला ]] <br>
*[[संत कबीर नगर जिला ]] <br>
*[[सीतापुर जिला ]] <br>
*[[संत रविदास नगर जिला ]] <br>
*[[सोनभद्र जिला ]] <br>
*[[सहारनपुर जिला ]] <br>
*[[हमीरपुर जिला, उत्तर प्रदेश ]] <br>
*[[हरदोइ जिला ]] <br>
&nbsp;</td>
</tr>
</table>
 
* उत्तर प्रदेश मे अब जिलो कि संखया ७१,तथा मंन्डल १८ है
* भारत में सबसे ज़्यादा जनसंख्या वाला प्रदेश उत्तर प्रदेश है।
* उत्‍तर प्रदेश से सर्वाधिक लोक सभा व राज्य सभा के सदस्‍य चुने जाते हैं।
* उत्‍तर प्रदेश देश का सबसे अधिक जिलों वाला प्रदेश है।
* उत्‍तर प्रदेश में कुल ४०३ विधान सभा सीटे है।
* उत्‍तर प्रदेश में स्थित इलाहाबाद उच्‍च न्‍यायालय एशिया का सबसे बड़ा उच्‍च न्‍यायालय है।
* उत्‍तर प्रदेश का सोनभद्र जिला, देश का एक मात्र ऐसा जिला है जिसकी सीमाएँ सर्व चार प्रदेशों को छूती है।
 
==यह भी देखें==
*[[उत्तर प्रदेश के लोकसभा सदस्य]]
* {{प्रवेशद्वार|उत्तर प्रदेश|Upgovt-logo.jpg|left=yes}}
 
==बाहरी कड़ियाँ==
* [http://www.upgov.nic.in/ उत्तर प्रदेश सरकार का आधिकारिक जालस्थल ]
 
{{भारत}}
{{उत्तर प्रदेशया जिल्ला}}
 
[[Category:भारत]]
 
[[ar:أوتارانتشال]]
[[bg:Утар Прадеш]]
[[bh:उत्तर प्रदेश]]
[[bn:উত্তরপ্রদেশ]]
[[bpy:উত্তর প্রদেশ]]
[[br:Uttar Pradesh]]
[[ca:Uttar Pradesh]]
[[cs:Uttarpradéš]]
[[cy:Uttar Pradesh]]
[[da:Uttar Pradesh]]
[[de:Uttar Pradesh]]
[[dv:އުއްތަރު ޕްރަދޭޝް]]
[[en:Uttar Pradesh]]
[[eo:Utar-Pradeŝo]]
[[es:Uttar Pradesh]]
[[et:Uttar Pradesh]]
[[fa:اوتار پرادش]]
[[fi:Uttar Pradesh]]
[[fr:Uttar Pradesh]]
[[gu:ઉત્તર પ્રદેશ]]
[[he:אוטר פראדש]]
[[id:Uttar Pradesh]]
[[is:Uttar Pradesh]]
[[it:Uttar Pradesh]]
[[ja:ウッタル・プラデーシュ州]]
[[ka:უტარ-პრადეში]]
[[ko:우타르프라데시 주]]
[[lt:Utar Pradešas]]
[[mk:Утар Прадеш]]
[[ml:ഉത്തര്‍പ്രദേശ്]]
[[mr:उत्तर प्रदेश]]
[[nl:Uttar Pradesh]]
[[nn:Uttar Pradesh]]
[[no:Uttar Pradesh]]
[[pa:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
[[pl:Uttar Pradesh]]
[[pt:Uttar Pradesh]]
[[ro:Uttar Pradesh]]
[[ru:Уттар-Прадеш]]
[[sh:Uttar Pradesh]]
[[simple:Uttar Pradesh]]
[[sr:Утар Прадеш]]
[[sv:Uttar Pradesh]]
[[ta:உத்தரப் பிரதேசம்]]
[[te:ఉత్తర ప్రదేశ్]]
[[tg:Уттар Прадеш]]
[[th:รัฐอุตตรประเทศ]]
[[uk:Уттар-Прадеш]]
[[ur:اتر پردیش]]
[[vi:Uttar Pradesh]]
[[zh:北方邦]]
[[zh-min-nan:Uttar Pradesh]]