शिजि

शिजि (अर्थ: महान इतिहासकारया अभिलेख) छगू तसकं महत्त्वपूर्ण चिनियाँ ऐतिहासिक ग्रन्थ खः। थ्व सफू निप्यंगू इतिहासया न्हापांगु खण्ड ख। थ्व सफू इतिहासकार सिमा कियान नं २ गू शताब्दी इसा पूर्वया अन्तिम इलय् निसें १ ग शताव्दी इपूया दथुइ च्वयादीगु खः। वय्कःया पिता सिमा तानं थ्व ग्रन्थ च्वयेगु ज्या छुं दशक न्ह्यः हे न्ह्यथनादीगु खः ।   थ्व ग्रन्थय् २,५०० दँया कालखण्डया खँ दुथ्याःगु दु, थ्व सफू म्हासु जुजु निसें हानया सम्राट वु तकया समयया वर्णन दु। सम्राट वु च्वमिया समकालीन ख। थ्व सफूलि हलिंया वर्णन पश्चिमी हान राजवंशया विचाः कथं कनातःगु दु।[१][1]

शिजि
झोङ्गहुआ बुक कम्पनिं पिथंगु संस्करण (सन् १९८२)
Author(s)	सिमा कियान
Original title	太史公書 (Tàishǐgōng shū) 史記 (Shǐjì)
Country	चीन
Language	प्राचीन चिनिया भाय्
Subject(s)	इतिहास
Publication date	c. 91 BC

शिजि
शिजि परम्परागत लिपिइ (च्वसं) व सरलीकृत लिपिइ (क्वसं)
Traditional Chinese	史記
Simplified Chinese	史记
Literal meaning	"Scribal records"
Transcriptions Mandarin - Hanyu Pinyin Shǐjì - Wade–Giles Shih3-chi4 - IPA [ʂɻ̩̀.tɕî] Min - Hokkien POJ Sú-kì Wu - Romanization Sy-ci Cantonese (Yue) - Jyutping Si2-gei3 - IPA [siː˧˥ kei˧] - Yale Romanization Sí-gei Middle Chinese - Middle Chinese ʂí-kì
Alternative Chinese name
Traditional Chinese	太史公書
Literal meaning	"Records of the Grand Historian"
Transcriptions Mandarin - Hanyu Pinyin Tàishǐgōng shū - Wade–Giles T'ai4-shih3-kung1 shu1 - IPA [tʰâɪ.ʂɻ̩̀.kʊ́ŋ ʂú] Min - Hokkien POJ Thài-sú-kong su Cantonese (Yue) - Jyutping Tai3-si2-gong1 syu1 - Yale Romanization Taisígōng syū

थ्व सफूयात "चिनिया सभ्यताया आधारभूत पाठ" धकाः म्हसीकिगु या।[2] कन्फ्यूशियस व किन शि हुआङ्ग धुंका सिमा कियानयात चिनिया साम्राज्यया छम्ह पलिस्थामिया कथं कायेगुया। वय्कःया च्वखँया स्पष्ट जीवनचरित्र जक मजुसें कन्फ्युशियस व किन शि हुआङ्गया हालया इलय् उपलब्ध चरित्र नं वय्कलं हे सृजना यानादिगु खः।"[3] थ्व सफूलिं चिनियाँ राजवंशीय इतिहास च्वयेगु नियम लिपाया इतिहासकारतेगु निंतिं निर्माण यात। पाश्चात्य इतिहास लेखनया परम्परा स्वया विपरित शिजिं इतिहासयात छ झ्वः निरन्तर वर्णन मयासें चिधंगु, स्वापू दूगु इकाइय् विभाजित यानातःगु दु। थ्व सफूलि थन्याःगु इकाइय् प्रसिद्ध नेता, व्यक्ति व मू घटनाया वर्णन यानातःगु दु।[4]

इतिहास

नां

थ्व सफूया च्वमिजुं छुनादीगु वास्तविक नां ताइशिगोङ्गशु (太史公書) वा महान इतिहासकारया अभिलेख ख। थ्व सफूयात थीथी मेमेगु नामं नं म्हसीकिगु या, गुकिलि ताइशिगोङ्गजि (太史公記) व ताइशिगोङ्गझुआन (太史公傳) नां प्राचीनकालय् प्रचलनय् दयाच्वन। कालान्तरय् शिजि (史記) वा "ऐतिहासिक अभिलेख" थ्व सफूया दकलय् प्रचलित नां जूवन। थ्व नां न्हापा छुं नं सामान्य ऐतिहासिक सफूया निंतिं उपयोग जुसां स्वंगू राजतन्त्र काल धुंका शिजि बिस्तारं सिमा कियानया सफूया जक निंतिं छ्येलीगु नां जुवन। अंग्रेजी भासय् थ्व सफूयात थुकिया वास्तविक नां लिसें रेकर्द्स अफ द ग्रान्द हिस्तोरियन (Records of the Grand Historian),, हिस्तोरिकल रेकर्द्स (Historical Records), द ग्रान्द स्क्राइब्स रेकर्द्स (The Grand Scribe's Records), aव रेकर्दस अफ द हिस्तोरियन (Records of the Historian) आदि नां प्रचलनय् दु।

च्वखँया इतिहास

शिजि सफूलि दुथ्याइगु च्वखँया शुरुवात सिमा तान नं यानादीगु ख। वय्कलं २गू शताब्दी ईसा पूर्वय् हान राजवंशया लाय्कूलि महान इतिहासकार (चिनिया भासय् ताइशि太史, गुकिया अर्थ महान लेखनदान नं जुइ) पदया ज्या यानादीगु खः।  सिमा तानजुं थ्व महत्वाकांक्षी ज्याया निंतिं योजनातेगु जग दयेकादील व च्वखँया छुं कुचा व चिखँ (नोट) दयेकादिल। वय्कःया च्वखँ थ्व सफूया मूलपाठय् समाविष्ट जूगु अनुमान दु। सिमा तानया ११० ईसा पूर्वय् मृत्यु जुइधुंका थ्व सफूया च्वज्यायात निरन्तरता बीगु व पूवंकेगु ज्या वय्कःया काय् सिमा कियानयात वनि। वय्कःयात थ्व सफूया मू च्वमिया श्रेय बियातःगु दु।[9][10]  थ्व सफूया च्वज्या पूवंगू तिथि अज्ञात दु। छु खँ निश्चित दु धाःसा सिमा कियानजुं थ्व सफू वय्कःया इपू ८६या मृत्यु स्वया न्ह्यः पिथनादिल, व थुकिया छगू प्रतिलिपि चिनिया साम्राज्यया राजधानी चाङ्गान (वर्तमान शियान) व मेगु प्रतिलिपि सिमाया छेँय् दयाच्वन। [11] 

थ्व सफूया शुरुवाती प्रतिकृया व प्रचारया बारेय् यक्व जानकारी मदु।[12] १गू शताब्दी ईसा पूर्वया छुं च्वमि, दसु विद्वान् चु शाओसन (褚少孫; fl. ३२-७ इपू)तेसं थ्व सफूलि पाठ तनेगु ज्या यानादिल।  थ्व सफूया मूल १३० अध्यायय् १०पू अध्याय पूर्वी हान काल (ई.सं २५-२२०) इ लुप्त जुल व थ्व अध्यायत लिपाया इलय् पुनर्लेखन जूगु खः।[11]

थ्व सफूया न्हापांगु टीका उत्तरी व दक्षिणि राजवंश (४२०-५८९) व प्रारम्भिक ताङ्ग साम्राज्य (६१८-९०७)य् च्वयाहःगु खनेदु।[११][11] थ्व सफूया यक्व ऐतिहासिक संस्करणय् पेइ यिन (裴駰, ५गू शताब्दी), सिमा जेन (८गू शताव्दीया पूर्वार्ध) व झाङ्ग शोउजीया टीका समावेश यानातःगु दु।[13][14] थ्व सफूया प्राथमिक आधुनिक संस्करण १०-खण्डया सफू झोङ्गहुआ बुक कम्पनीं सन् १९५८स पिथन (पूनर्रुप २००६स प्रकाशित जूल)। थ्व प्रकाशित सफू चिनिया इतिहासकार गु जिएगाङ्गया सम्पादनय् सन् १९३०या दशकय् तयार जूगु ख।[15]

पाण्डुलिपि

थ्व सफूया निता आंशिक ताङ्ग राजवंश न्हापाया पाण्डुलिपि लुयावःगु दु। थ्व नितां पाण्डुलिपि जापानया ओत्सु धाःगु थासय् दूगु इशियामा-देरा देगलय् दु। थ्यं-मथ्यं ९गू तान राजवंशया हस्तलिखित ग्रन्थतेगु खण्ड वर्तमानय् उपलब्ध दु: ३गू आंशिक ग्रन्थ दुनहुआङ्ग हस्तलेखतेगु पुचलय् २०गू शताब्दीया सुरुआतय् लूगु दु धाःसा खूगु हस्तलिलिखित ग्रन्थ थी-थी जापानी देगलय् व संग्रहालयय् सुरक्षित दु, दसु: क्योतोया कोजान्-जी देगः व तोक्योया तोयो बुङ्को संग्रहालय। थ्व सफूया छुं वुडब्लक प्रिन्टेड संस्करण नं दु, थ्व मध्ये प्राचीनतम प्रति सोङ्ग राजवंश (९६०-१२७९)कालया प्रकाशन खः ।[13]

अन्तर्वस्तु

प्रारम्भिक ध्वायातःगु संस्करण।

शिजिया सकल च्वखँलय् ५२६,५०० चिनिया आखः दु। थ्व सफू थूसिदाइदेसया 'पेलोनोनेसियन हताःया इतिहास' स्वया ४क्व ताःहाकः धाःसा थ्व सफू ओल्द तेस्तामेन्त स्वया नं ताःहाकः जु।[17]

सिमा कियानं थःगु ज्यायात स्वयम् सम्बद्ध इकाइय् कल्पना व रचना यानादिल, गुकिलि छुं खँ छकः स्वया अप्व दोहरेजूगु दु। वय्कःया पाण्डुलिपि वय्कलं पंया बालाय् लगभग २४-३६ आखलय्, करिबन ३०गू बालाया पुचलय् मुंकादिल। पाण्डुलिपित ग्रन्थया प्रशारण व नकल कायेगु चलन धुंका नं थ्व सफू पं बालाया धी (bundles) वा पुचलय् वितरण जुगु सम्भावना दु । एन्दिमिअन विल्किन्सनया ल्याखँ कथं थ्व सफू ४६६ निसें ७०० धीइ स्वथना तइ। थ्व धीतेगु कुल तौल ८८-१३२ पाउण्ड (४०-६० किलो) जुइ। अथे जूगुलिं थ्व सफू छगू थासं मेगु थासय् यंकेथाकु। लिपा, रेशमय् सफू ध्वायेगु चलन वयेधुंका थ्व सफू याउंसेच्वन, तर थुकियात च्वयेत रेशम माःगुलिं थुकिया भाः थिके जुल व नापं भाःया कारणं थ्व सफू दुर्लभ नं जुल। लिपाया दँय् भ्वँतय् ध्वायेगु प्रविधि मवःबिलेतक थ्व सफूया संचार जटिल जुयाच्वन व थुकिया छुं आंशिक कुचाया जक प्रतिलिपि दयेकिगु चलन वल गुकिलिं यक्व प्रतिइ गलती व भिन्नता खनेदत।[17]

सिमा कियानं शिजियात न्यागु पुचलय् विभाजन यानादिल, सकल पुचः थ्व सफूया छगू अध्याय जूवन।

बेन्जि (मूलभूत अभिलेख)

मूल वर्षाङ्क/अभिलेख वा बेन्जि (本纪) थ्व सफूया १२ अध्याय ख। थ्व अध्यायत प्राचीन चिनिया लाय्कूलि प्रचलित वृत्तान्त परम्परा (दसु वसन्त व शरद ऋतुया इतिहास) नाप शैलीगत कथं समान जु।[18] थुकिया न्हापांगु न्यागु अध्यायय् न्याम्ह सम्राट व अन्य राजवंश (दसु: शिया, शाङ्ग, व झोउ राजवंश) या खँ दुथ्याःगु दु।[18] लिपांगू न्हेगू अध्यायय् व्यक्तिगत शासकतेगु खँ दु। थ्व झ्वलय् किनया प्रथम सम्राटया खँ निसें हान राजवंशया न्हापांगु सम्राटतेगु खँ दु[18]। थ्व हे खण्डय्, सिमां चीनया वास्तविक शक्तिकेन्द्र व शासकतेगु खँ समाविष्ट याःगु दु। मिसाम्ह सम्राट लु व शियाङ्ग यु थें न्याःपिं शक्तिशाली मनूतेगु खँ थन कनातःगु दु धाःसा जुजु जुया नं छुं वास्तविक शक्ति मदूपिं सम्राटत दसु: चुया सम्राट यि व हानया सम्राट हुइया खँ कनातःगु मदु।

बिआओ (तालिका वा धलः)

अध्याय १३ निसें २० तक "तालिका/धलः" (चिनिया भासय् बिआओ, biǎo表) दु। थ्व तालिमय् छगू वंशावलीया तालिका व ९गू अन्य कालक्रमिक धलः समाविष्ट यानातःगु दु।[18] थ्व तालिकातेसं शासनकाल, महत्त्वपूर्ण घटना, व शाही वंशावली धलःया रुपय् ब्वयातःगु दु। सिमा कियानया हे च्वखँ कथं छगू हे इलय् थीथी वंशावली दयाः कालक्रम स्वये थाकुगूलिं थ्व अध्यायय् धलः दूगु खः। दकलय् लिउया धलः त्वःता सकल धलखय् शुरुइ धलःया कालखण्डया विवरण बियातःगु दु।[18]

शु (निबन्ध वा च्वखँ)

शु वा च्वखँ वा मोनोग्राफ (書) थ्व सफूया न्यागु पुचलय् दकलय् चिहाकःगु पुचः ख। थुकिलि ८गू अध्याय (२३-३०) जक दु। थुकिलि रीति, संगीत, बाजं, पात्रो, खगोल, बलि, खुसि, लःमार्ग, वित्तीय प्रशासन आदिया ऐतिहासिक विकासक्रमया खँ कनातःगु दु।

शिजिया (कुलीन परिवार)

शिजिया (shìjiā 世家) वा कुलीन परिवार थ्व सफूया न्यागू पुचलय् निगु दकलय् ताःहाकःगु पुचः ख। थ्व पुचलय् अध्याय ३१ निसें ६०तकया अध्याय दु । थ्व पुचलय् न्हापांगू अध्यायत लिपाया अध्याय स्वया पा।[18] न्हापांगु यक्व अध्यायय् अभिलेख-कथंया च्वखँ दु, गुकिलि झोउ राजवंश, किन व लु राज्य व शाङ्ग राजवंशया खँ कनातःगु दु।[18] लिपांगु खण्डय् हान राजवंशया खँ च्वयातःगु दु। थ्व हे खण्डय् थीथी जीवनी च्वयातःगु दु।[18]

लिएझुआन (क्रमबद्ध जीवनी)

क्रमबद्ध जीवनी वा लिएझुआन (lièzhuàn 列傳) थ्व सफूया दकलय् ताःहाकःगु पुचः ख। थ्व पुचलय् अध्याय ६१ निसें १३० तक ला। थ्व पुचलय् सफूया करिब ४२% च्वखँ दु। [18] खुगुंगू (६९)जीवनी अध्यायय् मुख्यतया १३० म्ह असाधारण चिनिया मिजंतेगु विवरण दु। थुकिलि शाङ्ग राजवंशया अन्त्यया नैतिक आदर्शपुरुष बोयि निसें सिमा कियानया समकालीनपिं तकया च्वखं दु[18] । ४० अध्यायय् सकल छगू अध्याय छम्ह जक विशेष व्यक्तियात समर्पित दु, तर छुं अध्यायय् निम्ह स्वापूदुपिं मनूपिनिगु खँ च्वयातःगु दु। मेमेगु अध्यायय् छुं मनूतेगु पुचः दसु हत्यारा, सरकारी अधिकारी वा कन्फ्यूशियस विद्वानतेगु खँ च्वयातःगु दु। [१८][18] आधुनिक जीवनी स्वया पृथक थ्व सफूया जीवनकथाय् वर्णन यानातःगु विवरणं चरित्र व स्वभावयात चित्रण यायेगु निंतिं सटीक बाखँ प्रयोग यानातःगु दु। थुकिलि थीथी कथंया मनू व कालखण्डया विवरण दु। [18] सफूया थ्व पुचः चीनया इतिहासय् तसकं नांजाः व आधुनिक चिनिया भासय् छ्येलीगु यक्व वाक्यांश थ्व पुचलं उत्पति जूगु दु। [18]

शैली

सिमा कियान

सिमा कियानया च्वयेगु शैली वय्कः धुंकाया समयया कन्फ्यूशियसया सिद्धान्तं प्रभावित जूपिं आधिकारिक इतिहासकारत स्वया पा। कन्फ्यूशियन सिद्धान्त कथं इतिहास च्वइपिं इतिहासकारतेसं सम्राट याके दिव्य अधिकार घोषित जूगु, व सिंहासनय् वनाः सत्ता प्राप्त यायेगु ज्या यायेमफूसा थ्व दिव्य अधिकार क्षीण जुइगु बिचाःया अधिपत्य खनेदु। सिमा कियानया च्वखँय् धाःसा अधिक उदार व वस्तुनिष्ठ च्वयेगु शैली छ्येलातःगु दु। थुकियाया प्रसंशा चिनाखँमि व उपन्यासकारपिंसं याःगु दु। लिएझुआनया अधिकांश खण्डय् घटना व व्यक्तितेगु विवरण बियातःगु दु। सिमा कियानं छुं ऐतिहासिक घटनाया नापं जूपिं व ज्ञान दुपिं मनूपिनिगु खँ न्यनिगु, व इमित स्रोतया रुपय् छ्येला थःगु सफूलि विश्वसनीयता व सत्यताया आधार दयेकादिल।दसुया निंतिं जिङ्ग केया किन राज्यया जुजुया हत्या यायेगु कुतःया च्वखँया झ्वलय् किन राज्यया जुजुया चिकित्सक व थ्व घटनाया प्रत्यक्षदर्शी शिया वुजु (夏無且)या विवरण कनातःगु दु। जिङ्ग केया हत्या प्रयासया इलय् शिया वुजु कूटनीतिक आयोजनय् जुजु नापं दूगु जुयाच्वन। थ्व खँ सिमा कियानयात शिया म्हस्यूपिं मनूतेसं कनातःगु खँ च्वयातःगु दु। [21]

कूटनीतिइ सिपालु सिमा क्वियानं सफूया न्हापांगु खण्ड (बेन्जि)य् शासकतेगु सकारात्मक पक्षयात तिबः बियादिल धाःसा सफूया ल्यू खण्ड/अध्यायय् धाःसा नकारात्मक जानकारी क्यनादिल। अथे जूगुलिं वय्कःया सकल सफूयात पूवंकः ब्वनेधुंका जक पूवंकः खँ थुइकेफै। दसुया निंति लिउबाङ्ग(वय्कः लिपा हान राजवंशया गाओजु जुयादिल)या खँय्, वय्कःयात शियाङ्ग युया मनूतेसं स्यायेत लियुबिले वय्कलं ग्याना थःगु रथ याकनं ब्वाकेया निंतिं रथ याउंकेत थःम्ह मस्तेत रथं क्वबाना छ्वयादिल। थ्व खँ सम्राटया जीवनीइ मजुसें शियाङ्ग युया जीवनीइ च्वयादिल। वय्कलं थःगु च्वखँय् नकारात्मक व सकारात्मक पक्षयात सन्तुलन यायेगु ज्या नं यानादिल। दसुया निंतिं साम्राज्ञी लुया खँय् वय्कःया व्यक्तिगत जीवनय् क्रूरताया वर्णन यानातःगु दःसां वय्कलं थःगु इलय् शान्ति व समृद्धि हयादीगु खँ च्वयातःगु दु।[22]

स्रोत सामग्री

सिमाया परिवार हान सम्राटया वंशानुगत इतिहासकार ख। सिमा कियानया अबु सिमा तानं चिनिया लाय्कूलि महान इतिहासकार जुयाः ज्या यानादिल, व सिमा कियानं वय्कः मदयेधुंका थ्व पद प्राप्त यानादिल। अतः, वय्कःयाके प्रारम्भिक हान राजवंशया पुरालेख, शिलालेख व अभिलेखया गहन अध्ययन यायेगु अवसर दयाच्वन। सिमा कियान छम्ह विधिवत, संदेहवादी इतिहासकार खः। वय्कःनाप हान राजवंश स्वया न्ह्यःया पं व सिंया बालाय् च्वयातःगु थीथी प्राचीन सफूत ब्वनिगु पहुंच नं दयाच्वन। वय्कलं छ्येलादीगु यक्व हे स्रोत समयक्रमय् तना वनेधुंकूगु दु। वय्कलं अभिलेख व साम्राज्यया अभिलेख जक प्रयोग मयासें चीनया थीथी थासय् वना थीथी मनूत नाप खँल्हाबल्हा याना थीथी जानकारी पुष्टि यानादिल ।

अध्याय २, शियाया अभिलेख (मिङ्ग राजवंशकालीन संस्करण)

उल्लेखनीय भाय्-हिला

स्वयादिसँ

• झिंस्वंगू ग्रन्थ
• निप्यंगू इतिहास
• वसन्त व शरद ऋतुया इतिहास