जन लक

जन लक (२९ अगस्त १६३२ – २८ अक्टोबर १७०४) छम्ह अंग्रेजी दार्शनिक व चिकित्सक ख। वय्कःयात व्यापक रुपं आत्मज्ञानया युगया दकलय् प्रभावशाली चिन्तकया रुपय् कायेगु या। सामान्यतया वय्कःयात "उदारवादया अबु"या कथं म्हसीकिगु या। फ्रान्सिस बेकनया परम्परायात अनुसरण यानाः बेलायती अनुभववादी(empiricists)तेगु दथुइ दकलय् न्हापांया चिन्तकया रुपय् लकं सामाजिक अनुबन्ध सिद्धान्त(social contract theory)या निंतिं यक्व महत्त्वपूर्ण ज्या यानादिल। वय्कःया ज्यां इपिस्तिमोलोजी (epistemology) व राजनीतिक दर्शनया विकासयात यक्व प्रभावित यात। वय्कःया च्वसुतेसं भोल्तायर व जीन-ज्याक्स रुसो निसें यक्व स्कटिश प्रबोधनवादी/आत्मज्ञान युगया चिन्तकत निसें अमेरिकी क्रान्तिकारीतेत प्रभावित यात। शास्त्रीय गणतन्त्रवाद व उदारवादी सिद्धान्तय् वय्कःया योगदान संयुक्त राज्य अमेरिकाया स्वतन्त्रता घोषणापत्रय् खनेदु। अन्तर्राष्ट्रिय रुपय् लकया राजनीतिक-कानूनी सिद्धान्तं सीमित प्रतिनिधि सरकारया सिद्धान्त व व्यवहार लिसें कानूनया शासन अन्तर्गत आधारभूत अधिकार व स्वतन्त्रताया संरक्षणय् तःधंगु प्रभाव दयेकूगु दु।

जन लक

गडफ्रे नेलरया किपा, १६९७
बूगु	John Locke (1632-08-29)29 अगस्ट सन् 1632 रिङ्गतन, समरसेत, इङ्गल्यान्द
मदूगु	28 अक्टोबर 1704(1704-10-28) (आयु 72) हाइ लेभर, इसेक्स, इङ्गल्यान्द
कालखण्ड	आत्मज्ञानया युग
क्षेत्र	पाश्चात्य दर्शन
विचारधारा	Template:Startflatlist Empiricism Foundationalism Conceptualism Indirect realism Correspondence theory of truth Ideational theory of meaning Corpuscularianism Social contract Natural law Classical liberalism
अभिरुचि	Metaphysics, epistemology, political philosophy, philosophy of mind, philosophy of education, economics
नांजागु विचाः	List Consciousness Consent of the governed Inverted spectrum Labor theory of property Law of opinion Lockean proviso Molyneux's problem Argument from ignorance Natural rights (rights of life, liberty and property) Primary/secondary quality distinction Semeiotike (the doctrine of signs) Social contract Sortal State of nature Tabula rasa
संस्था	अक्सफर्द विश्वविद्यालय Royal Society
ल्हाचिं

John Locke's portrait by Godfrey Kneller, National Portrait Gallery, London

लकया मस्तिष्कया सिद्धान्तयात (theory of mind) प्रायः "पहिचां" व "थः"या आधुनिक अवधारणाया उत्पत्तिया रुपय् उद्धृत याइ। थ्व सिद्धान्त लिपाया दार्शनिकत गथेकि जीन-ज्याक्स रुसो, डेभिड ह्यूम व इम्यानुयल कान्टया ज्याय् प्रमुख रुपं खनेदु।

वय्कलं जन्मया इलय् मन छगू खालि स्लेट थें जुइ धका अनुमान यानादिल। मनूतेके बुइबिले हे छुं विचाः/ज्ञान दइ धइगु पूर्व-अस्तित्वया अवधारणाय् आधारित कार्टेशियन दर्शनया विपरीत वय्कलं झी विचाः मदयेक जन्म जुइ व ज्ञान धाःगु झिगु इन्द्रियत छ्यला अनुभवं जक निर्धारण जुइगु अवधारणायात प्रतिपादित यानादिल। थ्व अवधारणायात आःया समयय् अनुभववाद(empiricism)या रुपय् म्हसीकिगु या।

लकयात निजी सम्पत्तियात प्राकृतिक कानून सिद्धान्तय् वर्णन यायेगु श्रेय बियातःगु दु। गुबलय् छम्ह मनुखं थःगु श्रमयात प्रकृतिनाप ल्वाकछ्याइ, अबिले श्रमं व्यक्तिगत स्वामित्व प्रदान याइ धैगु वय्कःया विचाः ख।

दर्शन

लकया मू दार्शनिक ख्यः थथे दु:

सरकार

लकया राजनीतिक सिद्धान्त सामाजिक अनुबन्ध(social contract)या आधारय् दयेकूगु दु। थोमस हब्स स्वया भिन्न, लकया विश्वास कथं मनुया स्वभावय् तार्किक पहः व सहिष्णुता दु। अथे जुसां हब्स थें हे लकं नं मनुया स्वभावं मनुतेत स्वार्थी जुइके बी धका विश्वास यानादिगु दु। गनं नं मुद्रा (ध्येबा) दुथ्यायेवं थ्व खँ खनेदु धैगु वय्कःया धापू ख। प्राकृतिक अवस्थाय् सकल मनु समान व स्वतन्त्र जुइ, व सकसितं थःगु "जीवन, उसाँय्, स्वतन्त्रता, वा सम्पत्ति"या रक्षा यायेगु प्राकृतिक अधिकार दु धैगु वय्कःया विचाः ख। आपालं विद्वानतेसं अमेरिकी स्वतन्त्रता घोषणापत्रय् "जीवन, स्वतन्त्रता व सुखया मालेज्या"( "Life, Liberty and the pursuit of Happiness") खँग्वःयात लकया अधिकारया सिद्धान्तय् आधारित जूगु धकाः धाइ। यद्यपि थ्व खँत्वाःया मेमेगु उत्पत्तिया स्रोत नं दु।

हब्स थें लकं नं प्रकृतिया अवस्थाय् रक्षा यायेगु छगू जक अधिकार मगाः धकाः अनुमान यानादिल। वय्कलं उकिं मनूतय्सं समाजय् सरकारया ग्वाहालि कयाः नागरिकतेसं द्वन्द्व समाधान यायेत नागरिक समाज पलिस्था यात धयादीगु दु। लकं सरकारी शक्तिया पृथक्करणया वकालत यानादिल व क्रान्ति छगू अधिकार जक्क मखु , छुं परिस्थितिइ छगू बाध्यता ख धका धयादिल। थ्व विचाःया संयुक्त राज्य अमेरिकाया स्वतन्त्रता घोषणापत्र व संयुक्त राज्य अमेरिकाया संविधानय् तःधंगु प्रभाव लाकूगु दु।

अन्य

• धार्मिक सहिष्णुता
• दासता व बालश्रम
• धन संचय

विचाःतः

• अर्थशास्त्र
  • मूया सिद्धान्तय् (On price theory)
  • ध्यबाया बिचाः (Monetary thoughts)
  • मूल्य व सम्पत्तिया सिद्धान्त (Theory of value and property)
• मनूया नुगः
  • थःथम्हं (The self)
  • म्हगसया तर्क(Dream argument)
• धर्म
  • धार्मिक विश्वास
  • धर्मं दर्शन

च्वखँ

लकया मू च्वखँ थथे दु:

• सन् १६८९: सहनशीलताया खँय् छगू पौ (A Letter Concerning Toleration)
  • सन् १६९०: सहनशीलताया खँय् निगूगु पौ (A Second Letter Concerning Toleration)
  • सन् १६९२: सहनशीलताया खँय् स्वंगूगु पौ (A Third Letter for Toleration)
• सन् १६८९/९०: टु ट्रेटिजेस अफ गभर्नमेन्ट (Two Treatises of Government) (लन्दनया सफू विक्रेता एन्ड्रयू मिलरं थोमस होलिसया निंतिं कमिशनं १८गु शताब्दी न्यंकं पिथंगु)।
• सन् १६८९/९०: मनूतय्गु थुइकेगु खँय् छगू च्वसु (An Essay Concerning Human Understanding)
• सन् १६९१: ब्याज म्ह्व यायेगु व ध्यबाया मू अप्वयेकेगुया लिच्वःया खँय् छुं बिचाः (Some Considerations on the consequences of the Lowering of Interest and the Raising of the Value of Money)
• सन् १६९३: शिक्षाया खँय् छुं बिचाः (Some Thoughts Concerning Education)
• सन् १६९५: क्रिश्चियन धर्मया तर्कसंगतता, धर्मग्रन्थय् कनातःगु कथं (The Reasonableness of Christianity, as Delivered in the Scriptures)
  • सन् १६९५: ईसाई धर्मया तर्कसंगतताया छगू पुष्टि (A Vindication of the Reasonableness of Christianity)

मू मरणोपरान्त लूगु हस्तलिखित ग्रन्थ

• सन् १६६०: सरकारया न्हापांगु ट्राक्ट (वा अंग्रेजी ट्राक्ट ) (First Tract of Government (or the English Tract))
• सन् १६६२नापं: सरकारया निगूगु ट्र्याक्ट (वा लाटिन ट्र्याक्ट ) (Second Tract of Government (or the Latin Tract))
• सन् 1664: प्रकृतिया नियमय् न्ह्यसः (Questions Concerning the Law of Nature)
• सन् १६६७: सहनशीलता सम्बन्धी च्वसु (Essay Concerning Toleration)
• सन् १७०६: समझदारीया संचालनय् (Of the Conduct of the Understanding)
• सन् १७०७: सेन्ट पलं गलेसियन्सपिन्त च्वयादीगु पौ, १ व २ कोरिन्थियनस्, रोमनस्, इफेसियन्सया छगू पाराफ्रेज व टिप्पणी (A paraphrase and notes on the Epistles of St. Paul to the Galatians, 1 and 2 Corinthians, Romans, Ephesians)

स्वयादिसँ

• दर्शन
• पाश्चात्य दर्शन
• उदारवाद