येँ महानगर

येँ महानगरपालिका (प्राचीन नेपालभाषा: ञे देय्, संस्कृत:कान्तिपुर नगर) नेपाः या राजधानी ख | थ्व नगर समुद्र सतह स्वया १३०० मिटर च्वे ला व ५०॰८ वर्ग किमिय् दयाच्वंगु दु । येँ नेपाःया दक्ले तःधंगु अन्तर्राष्ट्रीय नगर ख गन पर्यटकया दक्ले अप्व आगमन जुइ। प्यंगु गुंया दथुइ दूगु नेपाः स्वनिगःया पश्चिमी क्षेत्रय् अवस्थित थ्व नगर युनेस्कोया विश्‍व सम्पदा धलखे नं दयाच्वंगु दु। थ्व नगरया बां-बांलाःगु देगलं सकल हलिमय् थःगु पृथक पहचान तयातःगु दु। नापं थ्व नगरय् प्राचीन ई निसेंया बजाः थौं कन्हे तक्क नं दयाच्वंगु दु।

येँ येँ देय्‌ काठमाडौं महानगर
—  Capital City  —
घरिया चालकथं च्वंनिसें: येँदेशय् थाय्-थासय् खनिगु तोरण, देगुतलेजु व तलेजुभवानी येँया लाय्‌कूलि, खास्ति चैत्य, बागमति खुसि, बुद्धनीलकण्ठ, सिंह दरबार, स्वयम्भू बहनिइ, पशुपतिनाथ घरिया चालकथं च्वंनिसें: येँदेशय् थाय्-थासय् खनिगु तोरण, देगुतलेजु व तलेजुभवानी येँया लाय्‌कूलि, खास्ति चैत्य, बागमति खुसि, बुद्धनीलकण्ठ, सिंह दरबार, स्वयम्भू बहनिइ, पशुपतिनाथ
Motto: जिगु पौरख, जिगु गैरव, जिगु येँदेय्
येँ नेपालय् येँ
Coordinates: 27°42′N 85°20′E
देय्	Nepal
विकास क्षेत्र	मध्यमाञ्चल
अञ्चल	बागमती अञ्चल
जिल्ला	येँ जिल्ला
HDI	0.650 Meduim
Established	900s BC
Government
- Chief Executive Officer	Kedar Bahadur Adhikari
Area
- Total	५०.६७ km2 (१९.६ sq mi)
Elevation	१,४०० m (४,५९३ ft)
Population (2012)
- Total	९७५,४५३
- Density	/km2 (/sq mi)
	census
Time zone	Nepal Time (UTC+5:45)
Postal Code	44600 (GPO), 44601, 44602, 44604, 44605, 44606, 44608, 44609, 44610, 44611, 44613, 44614, 44615, 44616, 44617, 44618, 44619, 44620, 44621
Area code(s)	01
Website	आधिकारिक जाःथाय्

नामाकरण

किपा:काष्ठमण्डप.jpg

काष्ठमण्डप

येँ खँग्वः प्राचीन नेपालभाषाया "ञें"या अपभ्रंश ख। थ्व थाय्‌यात ञें धका किरातकालय् हे धयातःगु खने दु।

थ्व नगरया खेँ व भारोपेली भाषाया नां "काठमाडौँ" संस्कृत खँग्वः "काष्ठमण्डप" (मरु सत्त्:) या अपभ्रंश ख। काष्ठमण्डप धाःगु थ्व नगरया दथुइ अवस्थित छगू सतः ख। थ्व सतः छमा हे सिमाया सिं छ्येला देकुगु धैगु विश्वास दु । थ्व वैभवशाली सतःया नामं भारोपेली भाषाय् थ्व नगरया नामाकरण यानातःगु खने दु।

थ्व नगरया मध्यकालीन नां कान्तिपुर ख। मध्यकालीन युगय् थ्व नगरय् झःझः धायेकः दयावःगु कान्ति व वैभवं थ्व नगरया नां कान्तिपुर धकातःगु ख।

इतिहास

मंजुश्री, शाक्यमुनि बुद्धया क्वे जवः पाखे

येँया दक्ले पुलांगु बस्तीया ऐतिहासिक प्रमाण मदु। अथे जुसां थ्व नगरया बारेय् थी-थी धार्मिक सफू, स्तोत्र व वंशावलीइ च्वयातःगु खने दु। स्वयम्भू पुराण कथं नेपाः स्वनिगः छगू तःधंगु पुकु जुयाच्वंबिले महाचीनं बोधिसत्त्व मंजुश्री थन बिज्याल। वसपोलं थ्व पुकुया दक्षिणी भागय् अवस्थित कक्षपाल पर्वत व गुह्येश्वरी क्षेत्रय् थःगु खड्ग चन्द्रह्रासं प्रहार याना थ्व पुकुया लः निकास याना बिज्याल । भूगोलविदतेसं नं थ्व तथ्य स्वीकार या कि छगू ईले येँ पुकु ख। मंजुश्री नं धर्म रक्षित राज्य पलिस्था यायेत मंजुपतन नगरया पलिस्था यानादिल व धर्माकरयात थ्व न्हूगु राज्यया जुजु देकाः चीन बिज्याल।

गोपाल वंशावली व पशुपति पुराण कथं गोपालवंशया मनुत थ्व थासय् भगवान श्रीकृष्णया अनुयायीया कथं सा लहिहुं थ्व थासय् थ्यना थन च्वंगु खने दु ।

परापूर्वकाल

पुरातात्विक मालेज्या नं लुयावःगु जानकारी कथं येँ मध्य हिमाली क्षेत्रया प्राचीनतम बस्तीय् छगू ख । थी-थी मालेज्याय् लूगु प्रमाण् कथं १६७ इपू निसें १ इसं तक्कया अप्पा येँ व येँ नापंया लागाय् लूगु दु।

किरांतकाल

किरांतकालीन येँया निश्चित अवशेष मलु। अथे जुसां वंगःया आकाश भैराद्यःयात किरांत जुजु यलम्बर धायेगु या। ७म्हम किरात जुजु जितेदास्तीया शासनबिलय् बुद्ध धर्मया भिक्षुपिं नेपालमन्दलय् वया सक्वय् गुँबिहार दयेकूगु ख। लिपा, लुम्बिनीं वःपिं शाक्यतयेसं थनं हे बुद्धधर्मया बिहार दयेका वःगु धर्म लिपा वना नेवाः बुद्ध धर्म जुवन। थ्व कालय् येँयात यम्बु धाइगु या। थ्व हे नां चिहाकः जुया लिपा थ्व थाय्‌या नां येँ जुवन।

लिच्छविकाल

लिच्छवि वंशया जुजु गुणकामदेवया ई स्वया न्ह्यः येँइ (आःया येँ महानगरपालिकाया कोर सिटीइ) दक्षिणय् दक्षिण कोलिग्राम (मंजुपत्तन/यंगाल) व उत्तरय् यंबु /कोलिग्राम नांया निगु थी-थी बस्ती दु । थ्व निगु बस्ती छगू खड्गाकारया जमिनय् दयाच्वन गुकिया स्वखेर खुसि (विष्णुमती, बागमती व तुकुचा) व छखेर भीर व सिं-गुं दयाच्वन। सामरिक दृष्टिकोणं थ्व थाय् नगर देकेयात सिक्क पायेक जु। अतः, गुणकामदेवं थ्व निगु बस्तीया दथुइ (निगु बस्तीतेत समायोजित याना) विष्णुमती खुसिया सिथय् कान्तिपुर नगर पलिस्था यानादिल। थ्व नगरया प्यखेंर खडग आकारय् अष्टमात्रिका वा अजिमायुक्त शक्तिपीठ(दुर्ग)या पलिस्था यानादिल। थ्व शक्तिपीठतेत थौं-कन्हे नं अजिमाया देगःया कथं पुज्याइगु या। नेपाःया गुंया दथुइ येँ थें न्याःगु सुरक्षित नगरया पलिस्था जुइ धुंका भारत व चीन-सँदेय्‌या दथुइ बनेज्या अपुया वन। गुणकामदेवं थ्व नगरय् बनेज्या सुथां लाकेया निंतिं चक्राकारय् बनेज्या लागा पलिस्था यानादिल ।

नेपाल सम्वतया येँलाया पुन्हि {येँया पुन्हि) खुनु जुजु गुणकामदेवं थ्व नगर पलिस्था यानादिगुलिं थ्व दिं खुनु जात्रा याइगु व थ्व ला यात अथे जुगुलिं हे येँला धाइगु ख धैगु विश्वास दु। थ्व जात्राय् येँगाः/मंजुपत्तन/दक्षिण कोलिग्रामया मजिपाः लाखे उत्तरय् व कोलिग्राम/यम्बुया पुलुकिसि (ऐरावत) नृत्य दक्षिणय् चाहिकिगु नं या।

मल्लकाल

सन १२०० निसें सन १७६८ तक्क थ्व नगरय् मल्ल जुजुतेगु राज जुयाच्वन । मल्लकालय् थ्व नगर नेपामि मल्ल गणराज्यय् छगू कान्तिपुर देय्‌या राजधानी जुयाच्वन। थ्व कालय् थ्व नगरय् कलाया यक्व विकास व विस्तार जुल। थ्व नगरया आपालं देगः, चैत्य आदि थ्व हे ईले निर्माण जुगु ख। थ्व कालय् थ्व नगरय् धार्मिक सहिष्णुता, तन्त्र विद्या, वास्तु, अर्थतन्त्र आदिया विकास व विस्तार जुल। थ्व कालय् कान्तिपुर नापं नेपामि मल्ल गणराज्यय् च्वनिपिं थी-थी नश्ल, धर्म, जाति आदिया मनुतेसं छगू मंकात राज्यया स्वरुप काल व थ्व राज्यय् च्वनिपिं मनुतेत नेपामि, नेवा वा नेपाली धका म्हसीकल।

सन १७६०या दशकय् येँ वम्ह क्रिस्चियन पादरी नं व ईले येँय् १८,००० खा छें दूगु वर्णन याःगु दु।

शाहकाल

गोरखाया जुजु पृथ्वी नारायण शाह नं सम् १७६८य् मल्ल गणराज्ययात क्वचायेका गोर्खाली नेपाः राज्यया पलिस्था यानादिल। गोर्खालीतेसं येँ नगरयात त्यायेधुंका येँ नगरयात नेपाःया राजधानी देकल। शाहतेगु हुकुमय् देय्‌या महाराज जुयाच्वंपिं राणातेगु ईले थ्व नगरय् लाय्‌कु व तःखागु छें देकेयात नेपामि कला मछ्यःसें मुघल व पाश्चात्य वास्तुया अनुशरण न्ह्यथन। राणातेगु ईले देकुगु सिंहदरबार छगू विश्वप्रसिद्ध लाय्‌कू ख। थ्व लाय्‌कुलि आ नेपाःया प्रधानमन्त्रीया मन्त्रालय व प्रायः सकल मन्त्रालय, सर्वोच्च अदालत आदि अवस्थित दु। सन् १९३४य् वंगु भ्वकायेब्वलं नगरया प्रायः क्षेत्रयात ध्वस्त यानाबिल। तर, थ्व भूकम्प धुंका थ्व नगरयात न्हापाःगु हे स्वरूपय् हानं देकिगु ज्या जुल । भूकम्प धुंका नगरय् न्हु सतक नांया छपु लं देकल। थ्व लंय् बेलायती शैलीइ छेँ, पार्क, पसः, सिनेमा आदिया निर्माण जुल। सन् १९५०य् थ्व नगरया लागा विदेशी पर्यटकतेगु निंतिं चायेकल। अब्ले निसें थौं तक्क थ्व नगरय् पर्यटकत वैगु क्रम जारी हे दु।

जनसंख्या

सन् २००१या जनगणना कथं येँ महानगरय् २,३५,३८७ खा छें दु। येँ महानगर अधिकारी कथं थ्व नगरय् करीब १०,८१,८४५ मनुत च्वनाच्वंगु दु। थ्व नगरया स्वंगु मू जाति नेवाः, खस बर्म्हु व खस क्षेत्री ख। थ्व नगरया मू भाय् खेँ भाषा व नेपालभाषा ख। थ्व नगरया मू धर्म हिन्दू धर्म व बौद्ध धर्म ख।

प्रशासनिक विभाजन

येँ महानगरपालिकायात प्रशासनया निंतिं ५ विभागय् विभक्त यानातःगु दु,थ्व ख

मध्य विभाग

थ्व विभागय् वडा १, ५, ११, ३१, ३२ व ३३ ला। थ्व विभागया मू थाय् थ्व कथं दु -

• नारायणहिटी लाय्‌कू (शाहकालीन जुजुतेगु लाय्‌कू)

पूर्व विभाग

थ्व विभागय् वडा ६, ७, ८, ९, १०, ३४ व ३५ ला। थ्व विभागया मू थाय् ख-

• अन्तराष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र (संविधान सभा जुयाच्वंगु थाय्‌ गन आ नेपाःया संविधान देकेज्या जुयाच्वंगु दु)
• बानेश्वर लागा
• पशुपतिनथ् देगः

उत्तर विभाग

थ्व विभागय् वडा २, ३, ४, १६, २९ ला।

कोर सिटी (मू नगर)

किपा:हनुमानध्वखादरबारया गद्दीबैठक.jpg

हनुमानध्वखा लाय्‌कूया गद्दीबैठक भवन

थ्व विभाग येँ नगरया दक्ले अप्व जनघनत्त्व दूगु थाय्‌ ख। थ्व नगरया आपालं प्राचीन ऐतिहासिक, धार्मिक व सांस्कृतिक स्मारक थ्व हे थासय् ला। थ्व थासय् लाःगु मू स्मारक थ्व कथं दु-

हनुमानध्वखा लाय्‌कू व वसन्तपुर

• गुः तल्लाया लाय्कु
• हनुमानध्वखा म्युजियम
• तुलजा भवानी देगः
• मरु सत्तः(काष्ठमण्डप)
• मरु गणेद्य देगः
• जीवित देवी कुमारीया छेँ
• मखं महाद्य
• महाद्य पार्वती देगः
• काल भैरव

मू देगः

• तुलजा भवानी देगः
• मरु गणेद्य देगः
• कुमारी छेँ
• आजुद्य(आकाश भैरव)
• जन बहाः
• अन्नपूर्ण
• मरु भिन्द्य
• मंजुपत्तनया मंजुश्रीया देगः
• न्यत(नरदेवी)
• न्हुघः(जैसीदेवल)
• संकटा देगः
• महाकाल देगः
• कंग अजिमा
• लुति अजिभा
• श्री घः(काठेसिम्बु)
• महाबौद्ध

मू चोक व बजाः

• वंघः(इन्द्र चोक)
• न्हु सतक
• असं बजाः
• क्षेत्रपाटी चोक
• थँहिती चोक
• लगं चोक

मू हिति व मेगु भवन

• हिति - थँहिति, मरुहिति, कोहिति, लुंहिति(सुन्धारा)

• भवन - धरहरा(शाहकालीन मिनार), मरुसत्तः(काष्ठमन्दप), सिंहसत्तः

पश्चिम विभाग

थ्व विभागय् वडा १३, १४ व १५ ला।

अर्थतन्त्र

येँ नेपाःया आर्थिक केन्द्र ख। थ्व थासय् देय्‌या केन्द्रिय ब्याङ्क, स्टक एक्स्चेञ्ज, औद्योगिक पुचःतेगु मू ज्याकुथि नापं देय्‌या मू बजाः आदि ला। थ्व नगरया मू आर्थिक कारोबार बनेज्या, पर्यटन, वित्तीय लगानी आदि ख। येँय् देय्‌या अन्तराष्ट्रिय विमानस्थल त्रिभुवन विमानस्थल दूगुलिं नेपालय् चाहिलेत वइपिं पर्यटकत आपालं येँ जुया हे वइ। थ्व नगरया मू बनेज्या केन्द्र न्हु सतक, असं, पुतलीसदक, दरबार मार्ग आदि ख। थ्व नगरं पश्मिना, गलैंचा, वसः, नेपामि भ्वं, मूर्ति आदि वस्तु निर्यात या।

संस्कृति

येँ महानगरपालिका नेपाया संस्कृतिया छगू मू नगर ख। पौराणिककाल निसें हे थ्व नगर थःगु कला, संस्कृतिया निंतिं नांजा। थ्व नगरया सांस्कृतिक पक्षय् थनया देगः, नखः, जात्रा, कला प्रमुख ला। थ्व नगरया नामं नेपालसम्बतय् छगू लायात येँला धका धाइगु नं या। थ्व नगरया मू नखः येँया पुन्हि, गुँला व गुँपुन्हि, सिठिनखः, पाहाँचह्रे, मोहनी, स्वन्ति, घ्यःचाकु सन्हु आदि ला।

नखः व जात्रा

येँ यक्व हे नखःचख व जात्रा दु। उकि मध्ये तःधंगु नखःचखः व जात्रा थथे दु।

• मोहनी नखः दकस्येँ तःधंगु नखः ख। थ्व नखःया नवमी खुन्हु दाछिया छक जक्क चाइगु देवी तुलजा भवानीया देगः चाइ। थ्वहे कारणं मोहनी नखः नेवाः पिनीगु विशेष नखः जुःगु खः।

• स्वन्ती नखः बले विशेष लक्ष्मी द्ययातः पुजा याइ। पारु खून्हु नेपाल सम्वतया न्हु दं जुइ। बनी छेंछें "म्ह पुजा" याइ। द्वितीया बले किजापुजा जुइ।

• येंया(इन्द्रजात्रा) येँमितय्गु तःधंगु न्हवं(जात्रा) खः। थ्व जात्रा भाद्र शुक्ल चह्रे व पुन्हि बले लाइ। जात्राखे गणेद्य, भैलद्य व कुमारीया खः नापं लाखे व पुलुकिसीयागु प्याखं नं हनी।

• जनबहाःद्यया जात्रा(सेतो मच्छिन्द्रनाथ जात्रा) रामनवमी खुन्हु, म्ह्यग अले कन्हे खुन्हुयाना स्वन्हुतक हनी। थ्व जात्राखे जनबहाःद्यया खः जमः निसें लगं चोक तकः साला हइ।

• पाँहाचह्रे व घोडेजात्रा* येँ मोहनी लिपायागु तःधंगु धाइ। चह्रे बले अजिमा द्यपिनीगु जात्रा हनी अले घोडेजात्रा बले टुङ्ख्यले घोडेजात्रा जुइ।

नसा

येँया नसा।

मःम

येँया मू नसा जा,कें ख। थुकिलि जा, केँ, ल्वसा, अचार आदि नसा दइ। मःम छता सँदेय्‌या नसा ख। थ्व नसा येँदेशय् सिक्क हे नयेगु या। लँय् सिथय् व थीथी पसलय् थ्व नसा मीगु या। नेपामि शैलीया मःम गथे कि बफ मःम, चिकेन मःम, भेज मःम, आदि नं येँय् सिक्क नइगु या। नेवाः नसा येँया थःगु हे नसा ख। थ्व नसाय् थीथी नखः-चखः, जात्रा, ऋतु आदि कथंया थीथी विशेष चीज ज्वरेया, दसु यमरि, चाकु आदि। नेवाः नसाय् चतांमरी, बारा, नेवाः प्लेत, छ्वयेला आदि नां जा। लाखामरी थेंन्याःगु छुं नेवाः नसात ला थौं कन्हे ब्रान्देद कथं नं मीगु जुइ धुंकल। चाउमिन व थीथी कथंया चाउचाउ नं येँय् यक्व नयेगु या।

येँया आपालं नसा मांशाहारी जु। अथे जुसां थन शाकाहारी नसा नं मलुइगु मखु व थी-थी थासय् शाकाहारी हे नसा जक्क दइगु पसः नं दु। हलिमया मेमेगु थाय्‌स्वया पृथक येँ देशय् साया ला धाःसा नयेगु मया। नापं, यक्व थासय् मनुतयेत थुकिगु नां हे काये मय। अथे जुसां थनया मनुतयेसं मेया ला धाःसा सिक्क नः। मेया लायात थन बफ नं धाइगु या। येँदेशय् विशेषयाना नेवाःतयेगु दथुइ मेइला सिक्क नइगु चलन दु। थ्व चलन धाःसा नेपाःया मेमेगु थासय् उस्त खने मदु। फायाला न्हापा-न्हापा उलि चलन चल्तीइ मदु। अथे जुसां आःवया बँदेलया ला व पूर्वया किरांततायेगु नसाया प्रभावं येँदेशय् थौंकन्हे नयेगु या। अथे जुसां छुं कट्टर हिन्दू व आपालं मुस्मांतयेसं फाया ला नयेगु मया।

सन् १९५५स येँय् छगू जक्क रेस्तोरां दुगु जुसां आ वया येँय् यक्व रेस्तोरां दयेधुंकल। थनया रेस्तोरांय् नेपामि नसा, सँदेय्‌या नसा, चीनया नसा, भारतया नसा, व पाश्चात्य कन्तिनेन्तल नसा ज्वरेया। नापं, पर्यटनया वृद्धिं याना थन थीथी कथंया येँ शैलीया पाश्चात्य नसा नं खनेदु। दसु अमेरिकन चप सुइया यमि शैली। कन्तिनेन्तल व छुं अमेरिकन /अन्तराष्ट्रिय नसा नं येँय् खनेदु।

येँय् नेपाःया मेमेगु थासय् थें हे कफी स्वया च्या त्वनिपिं मनुत अप्व। थनया मनुतयेसं सामान्यरुपय् च्या त्वनेगु या। तर, थनया च्या पाश्चात्य च्या स्वया सिक्क फिक्का जु व च्याय् दुरु, चिनी, मसला आदि तया त्वनेगु संस्कृति दु। येँय् मद्यपदार्थ त्वनिगु पुलांगु चलन दु। थन थी-थी कथंया मद्यपदार्थ दु। अथे जुसां थनया मापसे सिक्क कदा जु व मद्यपदार्थ सेवन याना गसा संके मब्यु। येँय् थीथी मद्य त्वँसा दु। थुकिलि अय्‌ला व थ्वं थनया हे त्वँसा ख। थ्व त्वँसा थनया भट्टी-भट्टीइ लु। नापं नेपाःया मेमेगु थासय्‌या त्वँसा दसु-छ्याँङ, तोङ्बा, रक्सी आदि नं येँय् त्वनिगु या। थन थी-थी भारतीय व अन्तराष्ट्रिय मद्य-त्वँसा नं दु।

धर्म

येँ देशय् हिन्दू धर्म, बुद्ध धर्म, मुस्मां धर्म, ख्रिस्ति धर्म, किरात धर्म, जैन धर्म, सिख धर्म आदि थीथी धर्मया मनूत च्वनिगु या।

बुद्ध धर्म

येँ स्वयम्भु व बौद्धनाथ तःधंगु बौद्ध स्तुप ख। थ्वपिं विश्व सम्पदा सूचीं नं ला। पुलांगु देसय् श्रीघः स्तुप व महाबौद्ध स्तुप दु। अले थाय्थासय् पुलांगु व न्हुगु याना यक्व बौद्ध विहार व गुम्बा दु।

पुलांगु येँदेसय् थीथी बिहारत दयाच्वंगु इतिहास दु। पुलां देसया मू विहारत थ्व कथं दु-

थःने

१) मैत्रीपुर महाबिहार (क्वाःबहाः), २) हेनाकर महाबिहार (ध्वाकाबहाः), ३) हेमवर्ण महाबिहार (गंबहाः), ४) रत्नकेतु महाबिहार (झ्वाः बहाः), ५) सुरतश्री महाबिहार (तक्षेबहाः), ६) कनकचैत्य महाबिहार (जनबहाः), ७) केशचन्द्र कृत पारावर्त महाबिहार (इतुंबहाः), ८) रत्नकीर्ति महाबिहार (मखंबहाः), ९) मुलश्री महाबिहार (मुबहाः), १०) मन्त्रसिध्दि महाबिहार (सवलबहाः), ११)राजकीर्ति महाबिहार (तेबहाः), १२) श्रीखण्ड तरमुल महाबिहार,

क्वःने

१३) ब्रह्मचक्र महाबिहार (ओमबहाः), १४) बज्रशील महाबिहार (इकुबहाः), १५) मुनिसंघ महाबिहार (मिखाबहाः), १६) कृति पुण्य महाबिहार (लगंबहाः), १७) मणिसिंह महाबिहार (मुसुंबहाः दुने च्वंगु) व १८) मणिसंघ महाबिहार (मुसुंबहाः पिने च्वंगु)।

मेगु

पुलांगु येँदेस पिने पुलांगु विहार थ्व कथं दु।

• (विक्रमशील विहार) भगवान बहाः - थँबही(ठमेल)
• चारुमती विहार - चाःबही

लिधंसा

• स्वयम्भू पुराण
• पशुपति पुराण
• गोपाल वंशावली
• सफू: कान्तिपुर, लेखक: बासुपासा