प्राचीन इतिहास
प्राचीन इतिहास मनूया इतिहासय् च्वयेगु व अभिलेखित जुइगु शुरुनिसें प्राचीन कालया लिपांगु प्राचीन ई तक्कया छगू कालखण्ड ख। अभिलेखित इतिहासया ई करिब ५,००० दँया दु। थ्व ई सुमेरियन क्यूनिफर्म लिपिया विकासं शुरु जुल व प्राचीन कालया लिपांगु इलय् इस्लामया विस्तार तक्क न्ह्यात। प्राचीन इतिहासं ३००० ईसापूर्व – ई. ५०० ईलय् मनुतेगु बसोबास दूगु सकल महाद्वीपयात कःघाइ। स्वंगु युगया प्रणालीं प्राचीन इतिहासयात ल्वहँ युग, कँय् युग, व न युगय् विभाजित याइ। अभिलेखित वा च्वयातःगु इतिहासयात सामान्यतया कँय् युगय् न्ह्याःगु मानेयाइ। हलिंया थीथी थासय् स्वंगू युगया शुरुवात व अन्त्य थीथी ईलय् जुल। यक्व क्षेत्रय् कँय् युग सामान्यतया ३००० ईसापूर्व स्वया छुं शताब्दी न्ह्यः न्ह्याःगु खने दु धाःसा न युगया अन्त छुं क्षेत्रय् ईसापूर्व न्हापांगु सहस्राब्दीया प्रारम्भिक निसें मेमेगु क्षेत्रय् ईस्वीया न्हापांगु सहस्राब्दीया अन्त तक्क जूगु खनेदु।
_(2).jpg)
.jpg)
प्राचीन इतिहासया कालखण्डय् हलिंया जनसंख्या नवपाषाण युगया क्रान्तिं शुरु जूगु तःच्वंगु जनवृद्धि कायम जुल। १०,००० ईसापूर्वय् विश्वया जनसंख्या २० लख दुगु खःसा ३००० ईसापूर्वय् ४ कोऱी ५० लख थ्यंगु खः। १००० ईसापूर्वया न युग तक्क हलिंया जनसंख्या ७ कोटी २० लख थ्यनेधुंकल। ईस्वी सन् ५००इ प्राचीन कालया अन्त्य तक्क हलिंया जनसंख्या २० कोटी ९० लख थ्यंगु खने दु। १०,५०० दँय् हलिंया जनसंख्या १०० गुणा अप्वल।
प्रागैतिहास
सम्पादनप्रागैतिहासिक धाःगु लिखित इतिहास स्वया न्ह्यःया ई ख। उगु ईया झीगु अप्वः धया थें ज्ञान पुरातत्वविद्तय् ज्यापाखें वःगु दु। प्रागैतिहासिक ईयात प्रायः ल्वहँ युगया नामं म्हसीकिगु या, व थ्व युगयात प्यालेयोलिथिक वा पुलांपाषाण (दकलय् न्हापांगु), मध्यपाषाण युग व नवपाषाण युगय् बायातःगु दु ।
प्यालेयोलिथिक युगया न्हापांगु मनुया आप्रवासनं होमो इरेक्टस १८ लख दँ न्ह्यः युरेसियाय् थ्यन। मिया छ्येलेज्याया प्रमाण सम्भवतः १८ लख दँ न्ह्यःया ईलय् खँगु दु। मियात नियन्त्रित कथं छ्येलतातःगु दसु ७८०,००० दँ न्ह्यःया ईलय् खनेदु। ४,००,००० दँ न्ह्यः न्हापांखुसी मि छ्येलाः भुतुया छ्यलाबुला खनेदत। होमो सेपियन्स (आधुनिक मनू)या उदयया तिथि २५०,००० निसें १६०,००० दँ न्ह्यःया दुने जुल। थ्व दसु थी-थी तिथिया डीएनए अध्ययन व जीवाश्मया अध्ययनया आधारय् खनेदूगु ख। करिब ५०,००० दँ न्ह्यः होमो सेपियन्स अफ्रिकां पिहां वन। थ्यंमथ्यं ४५,००० दँ न्ह्यः अष्ट्रेलिया व दक्षिणपश्चिम युरोपय्, करिब ४०,००० दँ न्ह्यः दक्षिणपूर्वी युरोप व साइबेरियाय् , थ्यंमथ्यं ३०,००० दँ न्ह्यः जापानय् थ्यंगु खनेदु। करिब १५,००० दँ न्ह्यः हे मनूत अमेरिकाय् थ्यंगु खनेदु।
बुंज्याया प्रमाण करिब ९००० ईसापूर्वय् आःया पूर्वी टर्कीइ खनेदत व फर्टाइल क्रेसेन्टय् जुया न्यनावन। गोबेक्ली तेपेय् बस्ती ईसापूर्व ९५००या आसपास न्ह्याःगु ख व थन हलिमया सम्भवतः दकलय् पुलांगु देगः दयेफु। नाइल खुसिया स्वनिगलय् करिब ८००० ईसापूर्वय् ज्वार व बाजराया बुँज्याया प्रमाण दु व पश्चिमी अफ्रिकाय् यामया बुंज्या सम्भवतः थ्व हे ईया ख। बाजरा, जाकि, व सिसाया बुंज्या चीनय् ईसापूर्व ७०००या आसपास न्ह्याःगु खः। न्यूगिनीइ तारोया बुंज्या करिब ७००० ईसापूर्वया ई जुल धाःसा मेसोअमेरिकाय् स्क्वासया खेती सम्भवतः अबिले हे जुल। पेपांचू लहिनेगु ज्या खिचायात लहिसें न्ह्याःगु ख। थ्व ज्या थ्यं-मथ्यं १५,००० दँ न्ह्यःया ईलय् व सम्भवतः थ्व स्वया नं न्ह्यःया ईलय् जूगु जुइफु। बुंज्याया न्हापांगु दसु नापं करिब ९००० ईसापूर्वय् फर्टाइल क्रेसेन्टय् फैचा व द्वहंयात लहिनेगु ज्या न्ह्यथन। मेमेगु पशुत, गथेकि फा व खा, लिपा जक लहिना व नसाया स्रोतया रुपय् छ्यलाबुला जुल। ईसापूर्व ७०००या आसपास पशु व लःमेय् यात लहिनिगु ज्या जुल व सलः, गधा व उँटयात करिब ४००० ईसापूर्वय् लहिनेगु ज्या जुल। थ्व फुक्कं पशुत नसाया निंतिं जक मखु, मनू व भार क्वबिइगु व सालेगु ज्याय् नं छ्यलाबुलाय् हःगु खः, गुकिं यानाः मनूया ज्या यायेगु क्षमता यक्व हे अप्वल। ईसापूर्व ६००० तक साधारण वासाया आविष्कारं बुंज्याया दक्षता अझ अप्वयेकल।
धातुया छ्येलेज्याय् मुगलं छ्यानातःगु सिजःया वस्तुया रुपय् दकलय् न्ह्यः खनेदत। थथे छ्येलातःगु सिजः, सिजःया खानी नाइकेगु ज्या सयेके स्वया न्ह्यः खनेदूगु ख। थ्व धाःसा दकलय् न्ह्यः पश्चिमी एसियाय् ईसापूर्व ६०००या आसपास व २००० ईसापूर्व पूर्वी एसियाय् स्वतन्त्र रुपं जूगु ख। लुँ व वहःया छ्यलाबुला ईसापूर्व ६००० निसें ५००० तकया ईलय् खनेदत। ल्वाक- धातु विज्ञान मेसोपोटामियाय् करिब ३५०० ईसापूर्वय् कँय् नापं न्ह्याःगु ख व २००० ईसापूर्व तक्क चीनय् स्वतन्त्र रुपं विकास जूगु ख। कुम्हाःज्याया विकास हलिमय् स्वतन्त्र रुपं जुल, जापानया जोमोन व पश्चिम अफ्रिकाय् मालीइ दकलय् न्हापां मिया भट्टी खनेदत। ईसापूर्व ५००० निसें ४००० दथुया ईलय् कुम्हाःया चक्काया आविष्कार जुल। ईसापूर्व ३००० तक्क कुम्हाःया चक्कायात चक्का दुगु सवारी साधनय् छ्यलाहलः गुकियात मनु वा पशु शक्तिं जक स्वया अप्व व अःपुक भार ल्ह्ययेत छ्येलेछिनावल।
मानव इतिहासय् मेसोपोटामिया, मिस्र, भारत, चीन व मेसोअमेरिकाय् न्यागु थी-थी थासय् ब्यागलं ब्यागलं च्वज्याया विकास जुल। ईसापूर्व ३४०० तक्क "प्रोटो-लिटरेट" क्यूनिफर्म मध्यपूर्वय् न्यनावन। मिस्रं करिब ३२०० ईसापूर्व तक्क थःगु हे किपालिपि प्रणाली विकास यात। ईसापूर्व २८०० तक्क सिन्धु स्वनिगःया लहनां थःगु सिन्धु लिपि विकास यात, गुगु आःतक नं दिसाइफर मजूनि। चिनियाँ आखः स्वतन्त्र रुपं चीनय् शाङ राजवंशया इलय् ओरेकल बोन लिपिया रुपय् ईसापूर्व १६०० निसें ११०० ईया ईया विकास जुल। मेसोअमेरिकाय् च्वयेगु ईसापूर्व ६०० ईसापूर्वय् जापोटेक सभ्यता नापं जूगु ख ।