जैमिनि
महिर्षी जैमिनि का जन्म नेपाल मे हुआ ,अौर उनका मृत्यू का कारण ऐक हाथी था | नेपाल स्थित काली गण्डकी नदी किनार, जो अाज भी जैमिनिघाट नाम से जाना जाता है वही उन का जन्म हुआ | जैमिनिघाट अाज का जैमिनि नगरपालिका जो नेपाल का बागलुंग जिले मे आता है,वाहा ऋषि की गुफा अाज भी मौजुद है ,कहा जाता है ऋषि ने वही पबित्र गुफा से सारे सास्त्र के रचना के साथ तपश्या की थी | ऋषि ने भारत की बिन्ध्याचल पर्वत अौर बनगाउ भ्रमण किये थे |
| जैमिनि | |
|---|---|
 Jaimini and the birds. | |
| बूगु तिथि | नेपाः |
| विचाः | मीमांसा |
जैमिनी हिन्दू धर्म्य् मीमांसा दर्शनया प्रवर्तक ख। वय्कः ऋषि वेदव्यासया शिष्य व ऋषि परासरया काय् ख। वय्कःया शिक्षाया बारेय् महाभारतय् थथे च्वयातःगु दु-
- "वेदानुध्यापयोमास महाभारतपञ्चनाम्। सुमंतु जैमिनि पैल शुकं चैव स्वमात्मजम् "।। (महा. आदिपर्व 63189; महाधर -यजुर्वेदभाष्य, वाजसनेयि संहिता, आदि भाग)
सत्यव्रत समाश्रमीया कथं जैमिनि निरुक्तकार यास्कया पूर्ववर्ती ख। यास्क पाणिनिया पूर्ववर्ती ख। सामाश्रमीं यास्कयात ईसा पूर्व १९गु सदीया धका मानेया। ब्रह्मसूत्रय् वेदव्यासं जैमिनियात ११कः उल्लेख याःगु दु (१.३.३८ : १.२.३१ : १.३.३१ : १.४.१८ : ३.२.४० : ३.४.२, १८, ४०, ४.३.१२ : ४.४.५, ११) आश्वलायन गृह्मसूत्रय् नं जैमिनियात "आचार्य" नामं उल्लेख याःगु दु (३.१८ (३) १.१.५ : ५.२.१९ : ६.१.८ : १०.८.४४ : ११.१.६४)। महाभारतया "अश्वमेधपर्व" तो जैमिनिया नां नांजा।जैमिनिं थःगु पूर्वमीमांसासूत्रय् न्याकः बादरायणया मत, वय्कःया नां कयाः, उल्लेख याःगु दु।
कृति
सम्पादनजैमिनिया नां निम्नलिखित ग्रन्थय् नांजा :
जैमिनीय सामवेदसंहिता
सम्पादनसामवेदया द्वछि शाखा दु धाःगुलि कौथुमी, जैमिनीय व राणायणीय स्वंगु शाखा लूगु दु। जैमिनीय शाखा कर्नाटक प्रान्तय्, कौथुमीय गुजरात व मिथिलाय् व राणायणीय महाराष्ट्र प्रदेशय् प्रधान रूपं प्रचलित दु। डब्ल्यू केलेन्दं (W. Caland) सन् १९०७स जैमिनिसंहिताया छगू संस्करण पिथनादिल। थुकियात "तलवकार" संहिता नं धाइ।
जैमिनीय ब्राह्मण
सम्पादनब्राह्मण ग्रंथ वेदया हे कुचा खः। थ्व पंचविंश-ब्राह्मण स्वया पूर्वया ग्रंथ ख। थ्व संपूर्ण अप्राप्य दु। छुं अंश जक्क प्रकाशित दु। थुकिया निगु स्वरुप दु - "जैमिनीय आर्षेय ब्राह्मण" गुकियात बर्नेलं 1878स पिथनादिल व "जैमिनीय उपनिषद्-ब्राह्मण" गुकियात सन् 1921स एचदृ एंटलं पिथनादिल। आर्षेय ब्राह्मणया नवम अध्याययात "केनोपनिषद्" धाइ। थुकिया मेगु नां "ब्राह्मणोपनिषद्" खः।
जैमिनीय श्रौतसूत्र
सम्पादनथ्व सूत्रग्रंथ सामवेद नाप स्वापू दूगु सूत्र ख। थ्व सन् 1906स लाइडेनं खंडित रूपय् प्रकाशित जुल।
जैमिनीयभृह्यसूत्र
सम्पादनथ्व नं सामवेदया ग्रंथ ख। कैंलेंडं सन् 1922स पंजाब संस्कृत सिरीज, लाहोरनं थुकिया सानुवाद संस्करण प्रकाशित यानादिल।
जैमिनीय अश्वमेधपर्व (महाभारत)
सम्पादनमहाभारतय् च्वयातःगु दु कि वेदव्यासं जैमिनियात महाभारत ब्वंकल। वय्कलं थुकिया थःगु हे "संहिता" दयेकादिल (महाभारत, आदिपर्व, 763।89-90) गुकियात व्यासं मान्यता बियादिल। थ्व पर्व 68 अध्यायय् पूर्ण दु। थ्व पर्वय् जैमिनिं जनमेजयं युधिष्ठिरयात अश्वमेधयज्ञया व मेमेगु धार्मिक खँ सविस्तार वर्णन याःगु दु। वेदव्यासया म्हुतुं महाभारतया बाखं न्यना सुमंत, जैमिनि, पैल व शुक प्यम्ह शिष्यतसें थःगु महाभारत संहिताया रचना यात। थुकिलि जैमिनिया "अश्वमेघ पर्व" जक्क ल्यं दत मेमेगु तना वन।
जैमिनीय पूर्वमीमांसासूत्र
सम्पादनथ्व पूर्वमीमांसाया सूत्रग्रन्थ ख। थुकियात १२ अध्यायय् सूत्रकारं क्वचायेकादिगु दु। थुकिलि कर्म-मीमांसा या १२ विषयय् विचाः दु, गुकिया नां -धर्म, कर्मभेद, शेषत्व, प्रयोज्य-प्रयोजक-भाव, क्रम, अधिकार, सामान्यातिदेश, विशेषातिदेश, अह, बाध-अभ्युच्चय, तंत्र तथा आवाप ख। थथे जूगुलिं थुकियात "द्वादश लक्षणी" नं धाइ।
थ्व सूत्रग्रन्थय् सूत्रतयेगु पुनरुक्तित यक्व दु, दसु "लिंगदर्शनाच्च" सूत्र ३०कः व "तथा चान्यार्थदर्शनम्" २४क वः। थथे हे मेमेगु सूत्र नं हानं-हानं वः। थ्व ग्रन्थय् थ्व आचार्यतेगु नां दु -बादरायण (५क), बादरि (५कः), ऐतिशायन (३कः); कार्ष्णाजिनि (२कः), लावुकायन (१क), कामुकायन (२क), आत्रेय (३क), आलेखन (२क)। थ्व नापं जैमिनिं थःगु नां मीमांसासूत्रय् ५क च्वयादिगु दु।
मीमांसा सूत्रया प्रथम अध्यायया प्रथम पाद "तर्कपाद" नामं नांजा। थुकिलि मीमांसाया अनुसार दार्शनिक विचार दु। धर्मया जिज्ञासां ग्रन्थ आरम्भ जुइ। प्रत्यक्ष, अनुमान, उपमान, अर्थापत्ति, अभाव व शब्द थ्व खुगु प्रमाण वय्कलं मानेया। प्रमाणय् स्वत:प्रामाण्य मानेया। धर्मया निंतिं छगू जक्क दसिं वेद मानेयानातःगु दु। वेदया अपौरुषेय जैमिनिं मानेया। शब्द व अर्थय् नित्यसंबंध मानेयानातःगु दु। शरीरादिं पृथक पदार्थ "आत्मा" वय्कलं स्वीकार यानादिगु दु। थ्व नापं अपूर्व, स्वर्ग, मोक्ष नं जैमिनिं मानेयाःगु दु।
बाखँया रुपय् जैमिनियात, जनमेजयया सर्पयज्ञय् "ब्रह्मा" दयेकातःगु दु(महाभारत, आदिपर्व 53.6)। युधिष्ठिरया सभाय् वय्कः नं दि (महाभारत, सभापर्व, 4.11) व शरशय्याय् दूगु भीष्मपितामहयात वय्कलं नापलावंगु धका च्वयातःगु दु (महाभारत, शांतिपूर्व 47.6)। पुराणय् च्वयातःगु दु कि जैमिनि "वज्रवारक" ख। (शब्द कल्पद्रुम, प. 345 बंगला संस्करण)
स्वया दिसँ
सम्पादन
| |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|