नेपाल भाषाया प्राचीन काव्य
नेपाल भाषा काब्ययात तःहाकःगु इतिहास दुगु खँ अनुसन्धानं प्रमाणित जुइ धुंकूगु दु। नेपाल भाषाया पुलांगु काव्य फुक्क धैथें म्येया रुपय् दु। उकिं पुलांगु काव्ययात पुलांगु म्ये नं धयातःगु दु / धायेगु याः। अनुवाद, टीका ग्रन्थ, तान्त्रिक व धार्मिक कर्मकाण्डया ग्रन्थ च्वयेगु परम्परां हा कयाच्वंगुलिं अबले काव्यया दसि लूगु मदुनि। आःतकया अनुसन्धानं दूगु दक्कले पुलांगु काव्य ख्वपया जुजु प्राणमोल मल्लया पालय् चिनातःगु खनेदु। छुं दँ न्ह्यःतक नं नेपालभाषाया दक्कले पुलांगु काव्य कथं यलया तिभय् जुजुपिनिगु पालय्या काव्ययात कयातःगु खः।
प्राणमोल मल्ल (ने.सं. ६४३–६७०) या राज्यकालय् छम्ह अज्ञात कविं च्वयातःगु …वलंगत सिमुले सोमवारया धलन दान्य' बोलया म्ये नेपालभाषाया आःतक लूगु दक्कले पुलांगु म्ये खः। थ्व म्ये थिमिइ लूगु खः। यलया थकू जुजुपिं नरसिंह देव, पुरन्दरसिंह देव व उद्धवसिंह देव स्वम्ह फुकी जानाः शासन याना च्वंबलय् ने. सं. ६९१,६९२ व ६९४ य् छम्ह अज्ञात कविं चिनातःगु स्वपु म्येय् राष्ट्रिय भावनाया सः थ्वयाच्वंगु दु। नेपाःया वीर पुजाया सांस्कृतिक पर्वया नखः इन्द्र विजय जात्राया वर्णन दुगु थ्व म्ये नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांगु वीर प्रशस्ति काव्य खः।
च्वमिया नां दुगु म्येय् आःतकया दक्कले पुलांगु म्ये महिन्द्र मल्ल (ने. सं. ६८०–६९४ पाखे) या म्ये लूगु दु। उकिं महेन्द्र मल्लयात नेपालभाषाया आदिकवि कथं नालातःगु दु। वय्कःया म्येय् भाव गांभिर्य दु। वय्कःया …कपटी मायान केङा हे रामा' व …मेव मदु जित छिं ..... ' थौंतक नं लोकं ह्वाःनि। नेपालभाषाया गीति काव्यया लुदने वहः जुइक विकास धाःसा ने. सं. ७३३ पाखे निसंे जूगु दु। अवले नेपाःया आर्थिक अवस्था बल्लाः। भाषा नीति उद्वार जूगुलिं नेपालभाषा, संस्कृत, मैथिली, बंगला आदि भाषाय् च्वयेगु चलन न्ह्यात। अबले जुजु खलः, लाय्कूया पण्डित व सर्वसाधारणतय्सं तसकं स्येल्लाःगु भावपूर्ण म्ये चिना थकूगु दु। लायेकुली म्ये हालाः न्यंकेगु न्हिज्या, दाफा भजं व जात्रा म्ये हालेगु चलनं अबलेया काव्यया विषय व भावभूमि माःछि चकं।
लोक म्ये परम्परा जक न्ह्याना च्वंगुली ख्वपया जुजु जगज्योति मल्लं (ने.सं ७३३) शास्त्रीय काव्यया गीति परम्परा न्ह्याकल। थ्वय्कःया नानार्थ पञ्चदश गीत ग्रन्थय् श्रृंगारिक, उपदेशात्मक व ध्याचुलिं जाःगु म्ये दु। सिद्धिनरसिंह जुजु (७२६–७८१) या म्ये दाफा भजं सफुली जक मखसें ३१ पु म्ये रंगीन पौभाःया किपा फुसय् लिपिवद्ध यानातःगु दु। थ्वय्कः जुजुया छुं म्ये दँय्दसं कात्ति दबुली हालेगु परम्परा आःतकं दनि। सिद्धिनरसिंहया काय् श्रीनिवास मल्ल (७४७–८०७) नं लोकनाथ करुणामयया भक्त्त कवि खः। येँया जुजु प्रताप मल्लं (७४३) मैथिल कवि विद्यापतिया काव्यात्मक शैली नेपालभाषाय् दुतिना दिल। नेपालभाषाय् काव्य साहित्यय् मकासें मज्यू नां कवि जगचन्द खः, गुगु नां जुजु जगतप्रकाश मल्लया साहित्यिक नां खः। थ्वय्कःया ५१९ पु म्येया नोपालभाषा गीतया नेपालभाषाय् तःधंगु मू दु। अनं नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांगु देशभक्तया म्येया श्रृजना यानादिल। वय्कःया श्रृंगार रसया म्ये, लोक म्ये, अष्ट नायिका वर्णन म्ये, देश वर्णन व राजवर्णन म्ये नेपालभाषाया धूकू जायेकाव्यूगु दु।
येँया जुजु पार्थिवेन्द्र मल्ल (८००–८०७) या लानि ऋद्धिलक्ष्मी नेपालभाषाया न्हापांम्ह लाय्कू श्रृंगारिक कवि खः। अनंलि नेपालभाषाया काव्य धूकू च्वन्ह्याकेगु ज्याय् भुपालेन्द्र मल्ल (८०७–८२१) या लानि भुवनलक्ष्मी, जुजु योगनरेन्द्र मल्लया लानि (८०५–८२६) जयलक्ष्मी पिनिगु योगदान न्ह्यथने बहः जू। साधारण कविपिं पाखे केशव उदासं (ने.सं. ७२०–७३२) निसेंया संवादात्मक मतिना म्ये व भोंतया जगतसिंहं (ने. सं. ७९८) बाखं हनातःगु चण्डेश्वरी म्ये नेपालभाषाय् न्हापां चिनावंपिं खः।
ने. सं ८२१ निसें नेपालभाषाया गीति काव्यया स्तर क्वहांवन। अबले जुजु लानिपिनि न्ह्याइपुकेत माःमाःगु श्रृंगारिक म्यें जाःगु नाटक नाटिका दयेका क्यनेगु याइगु जुयाच्वन। थ्व यलय् काव्य धाः न्ह्याकूपिं रणजीत मल्ल (ने. सं. ८२३–८९१) अनया लानि वृद्धि लक्ष्मी, येँया जगज्जय मल्ल व लानि कुमुदिनी व इमि हे काय् जयप्रकाश मल्ल खः। रणजित मल्लया …हाय् हाय् राम गथे मलुमने नेपाल' देश प्रेम म्ये वृद्धि लक्ष्मीया …कलिस जनम दयिबन बिल छाय्' तसकं मार्मिक जू। कुमुदिनी देवीया …भवानी छि चरण शरण' शिर्षकया म्येय् मातृ स्नेहं इलाः मानवीय पक्ष कयाः थः समकालीन निर्विवेकी व कपटी मनूतय्त कुं खिनातःगु म्ये आः नं लोकं ह्वाः।