सांख्य
सांख्य खुगु हिन्दू दर्शनय् छगू ख। सांख्य दर्शनया प्रतिपादक कपिल मुनि जूगु विश्वास दु। कपिलमुनिं सांख्यया २४गु तत्त्व वर्णन यानादीगु ख। थ्व छगू कट्टर द्वैत सिद्धान्तया दर्शन ख व थुकिलि अद्वैत वेदान्तया विपरीत मान्यता तयातःगु दु। 'सांख्य'या शाब्दिक अर्थ - 'संख्या सम्बन्धी' ख। थ्व दर्शनया दकलय् प्रमुख धारणा सृष्टि "प्रकृति-पुरुष" जुया दयावःगु धैगु धारणा ख। प्रकृति (यानि पञ्चमहाभूतों से बनी) जड़ है और पुरुष (यानि जीवात्मा) चेतन । योग शास्त्रया ऊर्जा स्रोत (ईडा-पिङ्गला), शाक्तया शिव-शक्तिया सिद्धान्त थुकिया समानान्तर खनेदु। थ्व सिद्धान्त कथं जीव धाःगु पुरुषयात प्रकृति नाप मोहं स्वाना तःगु अवस्था ख। थ्व दर्शनय्, थ्व स्वापू सिधःगु अवस्थायात मोक्ष धाइ।
पद्धति
सम्पादनसांख्य कथं सकल ज्ञान स्वंगु प्रमाण छ्यला सीकेफै। थ्व प्रमाण ख-
- प्रत्यक्ष
- अनुमान
- शब्द
मू सिद्धांत
सम्पादनसांख्यय् थ्व विश्वासयात हनिगु या-
- सांख्य दृष्टिइ हलिंयात प्रकृति-पुरुष धका कायेछिं। जड वस्तुत प्रकृति व चैतन्य वस्तुत पुरुष ख।
- पुरुष धाःगु शुद्ध चैतन्य ख।
- प्रकृति धाःगु पुरुष त्वता हलिंया सकल तत्त्व ख। थ्व हलिंया न्हापांगु तत्त्व ख, अथे जुगुलिं थुकियात प्रधान धाइ। थ्व अचैतन्य जूगुलिं थुकियात "जड" नं धाइगु या। प्रकृतिया स्वंगु गुण दइ- सत्व, रजस व तमस्।
- प्रकृतिया दुने २३ अवांतर तत्व दइ। थ्व अनुसार प्रकृतिं महत् वा बुद्धि, उकिलिं अहंकार, तामस, अहंकारं पञ्च-तन्मात्र (शब्द, स्पर्श, रूप, रस व गन्ध) व सात्विक अहंकारं ११गु इन्द्रिय (पञ्च ज्ञानेन्द्रिय, पञ्च कर्मेन्द्रिय व उभयात्मक मन) व अन्तय् पञ्च तन्मात्रतेसं क्रमश: आकाश, वायु, तेजस्, जल व पृथ्वी नामक पञ्च महाभूत जुसें २३ तत्व क्रमश: उत्पन्न जुइ।
- सांख्य दर्शनया २५ तत्व
- आत्मा (पुरुष)
- (अंत:करण 4 ) मन, बुद्धि, चित्त, अहंकार
- (ज्ञानेन्द्रिय 5) नासिका, जिह्वा, नेत्र, त्वचा, कर्ण
- (कर्मेन्द्रिय 5) पाद, हस्त, उपस्थ, पायु, वाक्
- (तन्मात्रा 5) गन्ध, रस, रूप, स्पर्श, शब्द
- (महाभूत 5) पृथ्वी, जल, अग्नि, वायु, आकाश
लिधंसा
सम्पादनस्वयादिसँ
सम्पादन
| |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|