ताजिकिस्तान
ताज़िकिस्तान (ताजिक भाषा:Ҷумҳурии Тоҷикистон, जम्हुरी तोजिकिस्तोन; रुसी भाषा: Республика Таджикистан, रेस्पब्लिका ताद्झिकिस्तान; फारसी भाषा: جمهوری تاجیکستان जम्हुरी-ए ताजिकेस्तान) मध्य एशियाय् स्थित छगू भूपरिवेष्टित देय् ख। थ्व देय् न्हापा सोभियत संघया भूभाग जुयाच्वन (Tajik Soviet Socialist Republic) व सोभियत संघया विघटन धुंका सन् १९९१य् थ्व छगू देय् जुल। सोभियत संघं पृथक जुइ धुंका थ्व देय् गृहयुद्धया मारय् (सन् १९९२ निसें सन् १९९७ तक्क) लात। थ्व देय्या कूटनीतिक-भौगोलिक स्थिति सिक्क महत्वपूर्ण जु। थ्व देय्या सीमा दक्षिणय् अफ्गानिस्तान, पश्चिमय् उज्बेकिस्तान, उत्तरय् किर्गिस्तान व पूर्वय् चीननाप स्वा। थ्व देय् ताजिक नस्लया मनुतयेगु बाहुल्य दूगु देय् ख। थ्व जातिया उत्त्पत्ति इरानय् जूगु ख। थ्व जातिं फारसीनाप स्वापू दूगु ताजिक भाषा नवाइ। थ्व भाषायात सीरीलिक लिपिइ (रुसी लिपि) च्वइगु या। थ्व देय्या राजधानी दुशाम्बे ख।
| म्ये: सुरुदी मिल्ली | |
 | |
| राजधानी | Dushanbe |
| तधंगु सहर | Dushanbe |
| औपचारिक भाय | फारसी/ताजिक |
| सरकार | गणतन्त्र |
| - President | Emomali Rahmonov |
| - Prime Minister | Okil Okilov |
| Independence | |
| - Declared | September 9 1991 |
| - Completed | December 25 1991 |
| - Samanid Empire | 875 AD |
| क्षेत्रफल | |
| - फुकं | 143,100 किमि² (95th) |
| (55,251 वर्ग माइल) | |
| - लयागु प्रतिशत (%) | 0.3 |
| जनसंख्या | |
| - July 2005 एस्टिमेटेड | 6,507,0001 (100th1) |
| - 2000 सेन्सस् | 6,127,000 |
| - जनघनत्व | 45/किमि² (151st) (117/वर्ग माइल) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (पि पि पि) | 2005 एस्टिमेट |
| - फुकं | $8.802 billion (139th) |
| - प्रति छ्यं | $1,388 (159th) |
| मुद्रा | Somoni (TJS)
|
| ई क्षेत्र | TJT (UTC+5) |
| इन्टरनेट TLD | .tj |
| कलिंग कोड | +992
|
| 1 Rank based on UN figures for 2005; estimate based on CIA figures for 2006. | |
नामाकरण
सम्पादनताज़िकिस्तानया फारसी भाषाय् अर्थ ताजिकतयेगु थाय् ख। ताजिक धाःगु खँग्वः गनं वल धैगु विषयय् छगू बाखँ दु। पामीर च्वापुगुँया च्वकायात 'ताज'(श्रीपेच) धका धाइगु या। थ्व थासय् मध्यकालीन युगय् मुस्मां तयेगु टर्क व इरानी नश्ल मू नश्ल जुयाच्वन। थ्व थाय्या इरानी मुस्मांत पामीर च्वापुगुंया नापं च्वनिगु जूगुलिं इमिगु नां ताजि (च्वकामि) धका जूवन। इरानी भाषाय् थनया निगु हे जातितयेत नापं धायेत व न्यनिबिले बांलाकेयात ताजिइ "क" तना ताज़िक-ओ-तुर्क (ताजिक व टर्क) धइगु खँग्वः चलनचल्तीइ वल। थ्व खँग्वलं थ्व थासय् च्वनिपिं इरानीतयेगु नां ताजिक जूवन धाःसा ताज़िक-ओ-तुर्क धाःगु खँग्वः फारसी इतिहासय् "सकल मनु" धका धायेत छ्येलिगु या।
आःया ईले ताजिक खँग्वःया छ्येला ताजिकिस्तानया सकल निवासीतयेगु निंतिं छ्येलाहःगु दु। अथे जुसां थ्व देय्या गैह्र ताजिक नश्ल दसु उज्बेक व रूसी मूलया मनुतयेत धाःसा थ्व खँग्वः मयः।
इतिहास
सम्पादनथ्व थासय् मानव बस्ती ईपू ४०००दँ निसें दयावःगु दु। महाभारत व थी-थी हिन्दू/बौद्ध ग्रन्थय् वर्णित महाजनपद कम्बोज व परम कम्बोज थ्व हे थासय् दूगु मान्यता नं दु। इरानया हख़ामनी शासनय् सम्मिलित यायेगु ईले थन बौद्ध धर्म नं वःगु खने दु। थ्व ईले बेबिलोनियानं छुं यहूदी नं थन वया च्वंगु खने दु। अलेक्जेन्डरया आक्रमणय् थ्व देय् मला। ईपू ४गु शताब्दीया अन्तिम चौथाइ व निगु शताब्दी ईपूया प्रथम चौथाईइ थ्व थाय् ब्याक्ट्रियन साम्राज्यया भाग जुयाच्वन। थ्व धुंका थ्व थाय् सीथियन तुखरा व लिपा तुखरिस्तानया अन्तर्गतय् लात। चीनया हान वंशनाप नं थनया शासकतयेगु कूटनीतिक सम्बन्ध ईपू निगु शताब्दीइ जुल। थ्व ईले ब्याक्ट्रियाय् चीनिया पदाधिकारीत वया चीनया पश्चिमी लागा अवलोकन यायेवःगु खने दु।
७गु शताब्दीइ थ्व थासय् अरबतयेसं मुस्मां साम्राज्यया पलिस्था यात। इरानया सामानी साम्राज्यनं अरबतयेत परास्तयात व समरकन्द व बुख़ाराया पलिस्था यात। थ्व निगु हे नगर आ उज्बेकिस्तानय् ला। १३गु शताब्दीइ मंगोलतयेसं मध्य एसियाय् आक्रमण याबिले ताजिक क्षेत्र दक्ले न्हापां आत्मसमर्पण याइगु देय्य् छगू ख। १८गु शताब्दीइ रूसी साम्राज्यया विस्तार जुयाच्वंबिले फारसी साम्राज्य दक्षिणय् कुण्ठित जुल।
सन् १९९१य् सोभियत संघं स्वायत्तता प्राप्त जुइधुंका थ्व देय्य् गृहयुद्ध जूवन। सन् १९९२ निसें सन् १९९७ तक्क थ्व देशय् गृहयुद्धया कारणं थ्व देय्या अर्थव्यवस्था चौपट जुल। सन् २००८य् वःगु भयंकर चिकुगु मौसमं नं थ्व देय्यात यक्व नोक्सान यात।
भूगोल
सम्पादन
ताजिकिस्तान छगू भूपरिवेष्टित देय् ख। थ्व देय् क्षेत्रफल कथं मध्य एसियाया दक्ले चिधंगु देय् ख। थ्व देय्या सतह पामिर च्वापुगुं भुनातःगु दु। थ्व देय्या ५०% स्वया अप्व थाय् समुद्रसतह स्वया ३००० मिटर स्वया तज्जा। थ्व देय्या चिज्जागु थाय् धाःगु उत्तरया फेर्गाना स्वनिगःया थाय्, दक्षिणी कोफार्निहोन खुसि व भख्श खुसि स्वनिग (निगु हे जाना अमु दरया) जक्क ख। थ्व देय्या राजधानी दुशानबे कोफार्निहोन स्वनिगःया दक्षिणी भीरय् ला।
| च्वापुगुँ | जाः | स्थिति | ||
| इस्मोइल सोमोनी च्वका (highest) | 7,495 m | 24,590 ft | North-western edge of Gorno-Badakhshan (GBAO), south of the Kyrgyz border | |
| इब्न सिना च्वका (लेनिन च्वका) | 7,174 m | 23,537 ft | Northern border in the Trans-Alay Range, north-east of Ismoil Somoni Peak | |
| च्वका कोर्झेनेभ्स्काया | 7,105 m | 23,310 ft | North of Ismoil Somoni Peak, on the south bank of Muksu River | |
| स्वतन्त्रता च्वका (आन्दोलन च्वका) | 6,974 m | 22,881 ft | Central Gorno-Badakhshan, south-east of Ismoil Somoni Peak | |
| अकादेमिया नाउक श्रृङ्खला | 6,785 m | 22,260 ft | North-western Gorno-Badakhshan, stretches in the north-south direction | |
| कार्ल मार्क्स च्वका | 6,726 m | 22,067 ft | GBAO, near the border to Afghanistan in the northern ridge of the Karakoram Range | |
| मायाकोभ्स्किइ च्वका | 6,096 m | 20,000 ft | Extreme south-west of GBAO, near the border to Afghanistan. | |
| कङकर्ड च्वका | 5,469 m | 17,943 ft | Southern border in the northern ridge of the Karakoram Range | |
| कीज्यीलार्ट पास | 4,280 m | 14,042 ft | Northern border in the Trans-Alay Range | |
प्रशासनिक विभाजन
सम्पादन| प्रान्त (वलाएत) | मुख्यालय | क्षेत्रफल (वर्ग किमि) | क्षेत्र | ग्रामीण क्षेत्र | नगर क्षेत्र |
| कोएसतान बदख़शाँ | ख़ारोग़ | ६४६२०० | ७ | ४१ | १ |
| सुगद | ख़जनद | २६६१०० | १८ | ? | ८ |
| ख़तलोन | क़रग़ान तपे | २४६६०० | २१ | ? | ६ |
| नोहीएजाहआए ताबे जमेओरी | दोशनबे | २८६४०० | १३ | १०० | ५ |